Szafa Melomana (Mateusz Ciupka)

Czym jest autentyczność w wykonywaniu muzyki dawnej i co z ma z nią wspólnego zmartwychwstanie kompozytora, czyli odwrotność „śmierci autora”? Czy autentyczność można stopniować? Co decyduje o tym, że jedno wykonanie przeżywamy, a innego po prostu słuchamy? Czy historyczna precyzja nie odbiera nam metafizycznego odczuwania wykonywanej muzyki? O tym w specjalnym wielkanocnym odcinku podcastu rozmawiam z Karoliną Kolinek-Siechowicz, moją koleżanką z redakcji „Ruchu Muzycznego”, specjalizującą się w muzyce dawnej, doktorantką na Wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego.

Artykuł, który sprowokował naszą rozmowę, znajduje się tutaj, a artykuły Karoliny w „Ruchu Muzycznym”, które polecamy, tutaj i tutaj.

„W chwili, gdy Bach oślepł, a jego zdrowie podupadło, ostatek sił włożył w ukończenie dzieła, które stało się wielkim wytworem ludzkiego umysłu” – napisał austriacki muzykolog Karl Geiringer. Jego amerykański kolega po fachu Paul Henry Lang mówił z kolei o „filozoficznym brewiarzu, którego każdy takt zaprasza do namysłu”. Wreszcie Glenn Gould uważał, że finałowa, potrójna fuga tego cyklu jest najpiękniejszym, co powstało w dziejach muzyki. Mowa oczywiście o „Kunst der Fuge” Jana Sebastiana Bacha – „Sztuce fugi”. Jakie tajemnice kryje ten cykl zbudowany na jednym temacie? Jak to możliwe, że przy zachowaniu ścisłej architektury udało się kompozytorowi wyrazić tak wiele emocji? I wreszcie – co to znaczy, że sztuka fugi jest ukoronowaniem dorobku zachodnioeuropejskiej polifonii?

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Wykład Michaela Parloffa o „Kunst der Fuge”

„Kunst der Fuge” w wykonaniu Marty Czech (2022)

Muzyka w odcinku:

1. J.S. Bach, „Contrapunctus IV” z „Kunst der Fuge”, wyk. Christoph Lahme (fisharmonia), Essen 2011.

2. Kanon „Sumer is icumen in”, wyk. Exeter University Madrigals.

3. G.P. da Palestrina, „Illumina oculos meos”, wyk. Suspicious Cheese Lords (2023).

4. J.S. Bach, „Fuga c-moll” z II t. DWK BWV 871, wyk. Sarara Momokawa.

5. J.S. Bach, „Preludium i Fuga C-dur” BWV 531, wyk. James Kibbie.

6. J.S. Bach, wybrane fugi i kanony z „Kunst der Fuge”, wyk. Helmut Walcha, Marta Czech, Kimiko Ishizaka, Glenn Gould.

„Jeden wielki sen, jeden cudowny sen, to jest moje życie. Wiem, że wybrałam dobrą drogę. Zawsze w to wierzyłam. Kocham życie, kocham śpiew i kocham ludzi” – mówiła Teresa Żylis-Gara w wywiadzie udzielonym Maciejowi Kucharskiemu dla Ruchu Muzycznego. Niedawno okazało się, że był to jeden z jej ostatnich wywiadów. 28 sierpnia zmarła. Odeszła jedna z największych polskich śpiewaczek operowych XX wieku, gwiazda Metropolitan Opera w Nowym Jorku. O jej barwnym życiu i oszałamiającej karierze rozmawiam z redaktor Anną Woźniakowską, dziennikarką radiową i krytyczką muzyczną, która w marcu 1958 roku była na widowni Opery Krakowskiej, gdy Teresa Żylis-Gara debiutowała w partii Halki.

W Polsce znajduje się 13 teatrów operowych. W Niemczech ponad 80, co daje naszemu zachodniemu sąsiadowi gigantyczną przewagę, ale także zapewnia mu pozycję operowej potęgi na świecie. Liczy się, że 1/3 wszystkich przedstawień operowych na świecie granych jest właśnie w Niemczech. Na tamtejszych scenach nie brakuje polskich śpiewaków. O tym, co znaczy związać się z niemieckim teatrem operowym, jakie niesie to wyzwania, co daje w życiu, a co zabiera, rozmawiam ze śpiewakiem, barytonem Pawłem Konikiem, absolwentem Katowickiej Akademii Muzycznej i solistą Staatsoper Stuttgart od sezonu 2018/2019.

Obiecałem sobie, że nie zacznę tej audycji po sienkiewiczowsku, mówiąc, że rok 2023 to dziwny rok. Tak naprawdę nie był dziwniejszy niż pandemiczne 2020 i 2021. Nawet 2022 wydawał się dziwniejszy z wybuchem pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę. W istocie jednak w 2023 na rynku muzyki klasycznej doszło do znacznego przewartościowania, którego symbolem jest logo nadgryzionego jabłuszka. Koncern Apple dokonał zakupu szwedzkiej wytwórni BIS i podpisał szereg umów, także na wyłączność z prestiżowymi instytucjami muzycznymi. Na naszych oczach kończy się tradycyjna fonografia, a Apple niczym konkwistador wyruszył na podbój świata melomanów, bo idealnie wpisuje się on zarówno w wizerunek firmy, jak i w postępującą dominację streamingu jako formy odbioru muzyki.

To oczywiście nie wszystko – w podsumowaniu przegląd najważniejszych wydarzeń od sukcesu Karola Mossakowskiego mianowanego głównym organistą Saint-Sulpice, przez nominację Gustavo Dudamela na kolejnego szefa Nowojorskiej Filharmonii, po film „Maestro” o Bernsteinie i promujący go żenujący spot z Jakubem Józefem Orlińskim. Zapraszam do słuchania!

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Czego dowiedzieliśmy się o Chopinie po trzech tygodniach konkursowej ofensywy? Dlaczego należy wymienić jury? Skoro Bruce Liu był najlepszy, czemu nagrody specjalne zgarnęli inni? Za kim mój gość w finale tęsknił najmocniej? Dlaczego Eva Gevorgyan nie stanęła na podium? Na te i wiele innych trudnych pytań z werwą odpowiada uważny obserwator Konkursu Chopinowskiego, Marcin Gmys, muzykolog, krytyk, dyrektor Polskiego Radia Chopin i profesor w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Podobno to najlepsza z oper Pucciniego. Jedyna, której nie ukończył, jedyna, w której tytułowa bohaterka nie umiera i jedyna z tak dużym udziałem chóru. O „Turandot” rozmawiałem z reżyserką Karoliną Sofulak oraz z kierownikiem muzycznym Opery Krakowskiej Tomaszem Tokarczykiem na kilka dni przed pierwszym wystawieniem dzieła w historii tego teatru. Odcinek jest zapisem spotkania z publicznością, które poprowadziłem w ramach cyklu „Inspiracje”.

Gdy jeden z pierwszych krytyków muzycznych, Johann Adolph Scheibe wyliczał największych kompozytorów swojej epoki, obok Telemanna, Händla, Keisera wymienił nazwisko Johanna Kuhnaua. Gdy w zeszłym roku, dokładnie 5 czerwca minęło 300 lat od jego śmierci, nikogo ta rocznica specjalnie nie obeszła. Czy to sprawiedliwe, że pamiętany jest dzisiaj głównie jako poprzednik Bacha? Czy to słuszny wyrok historii, że skryty jest w cieniu swojego monumentalnego następcy? Dlaczego twórczość Kuhnaua popadła w zapomnienie, skoro – wbrew temu, co twierdzili jego uczniowie – wcale nie był wstecznikiem. Co więcej, to właśnie on był jednym z prekursorów muzyki programowej, wiele lat przed Berliozem! Na te pytania staram się odpowiedzieć w nowym odcinku, do którego słuchania serdecznie zapraszam.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W odcinku zabrzmiały następujące utwory:

J. Kuhnau, Tristis est anima mea, Camerata Lipsiensis & Opella Musica, Gregor Meyer (dyr.), Kuhnau: Complete Sacred Works, Vol. 1, CPO (777868-2), 2015

J. Kuhnau, Ach Gott, wie läßt du mich verstarren (fragment), Camerata Lipsiensis & Opella Musica, Gregor Meyer (dyr.), Kuhnau: Complete Sacred Works, Vol. 4, CPO (555190-2), 2019

J. Kuhnau, I Sonata z cyklu Sonat biblijnych, cz. IV, Colin Tilney (klawesyn), oryg. Philharmonic Records PRL 0201, 1960.

J. Kuhnau, Magnificat, cz. X-XII, Bach Collegium Japan, Masaaki Suzuki (dyr.), BIS (BISCD1011), 1999.

J.S. Bach, Magnificat, cz. XI-XII, Bach Collegium Japan, Masaaki Suzuki (dyr.), BIS (BISCD1011), 1999.

Historia muzyki pełna jest zapomnianych twórców. Jednym z nich był syn Grzegorza Fitelberga, wielkiego dyrygenta, kompozytora, współpracownika Karola Szymanowskiego i promotora jego twórczości. Jerzy był przeciwieństwem apodyktycznego ojca – introwertyczny, skupiony do szaleństwa na pisaniu muzyki, ponad siły pracowity – konflikt charakterów nie pomógł tej relacji i częściowo zmarginalizował twórczość tego młodszego. A tymczasem w jego dorobku dokonała się interesująca fuzja kierunków, prądów oraz stylów – swoiste nawarstwianie doświadczeń zebranych w różnych środowiskach artystycznych Warszawy, Berlina, Paryża i Nowego Jorku. Osiągnął wiele, miał na koncie kilka światowych sukcesów, był grany w Stanach Zjednoczonych. W ostatnich dwóch latach życia jego kariera za oceanem zaczynała się pomyślnie rozwijać – otrzymał kilka prestiżowych nagród i szereg zamówień kompozytorskich, m. in. od Juilliard School oraz Fundacji Kussevitzkich. Śmierć przyszła zbyt prędko i popadł w zapomnienie. Dzisiaj jego twórczość, olśniewająca wielością pomysłów wraca za sprawą płyty, którą nagrał Fitelberg Quartet, z dwoma późnymi kwartetami. O Jerzym Fitelbergu rozmawiam z altowiolistą Pawłem Riessem.

W piątym odcinku na żywo sporo pianistyki: wspomnienie o „świetlistym pianiście”, czyli Menahemie Presslerze, kilka słów o Ingrid Haebler i jej (zbyt) perfekcyjnej pianistyce, o tym, jak Liu gra „V Suitę francuską” Bacha i dlaczego to nie mój klimat.

Są także odpowiedzi na Wasze pytania i m.in. o to, dlaczego bogowie wjechali do Walhalli polonezem oraz jak wykształcić w sobie umiejętność oceny wykonań muzyki klasycznej.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Z okazji okrągłego 50 odcinka podcastu zorganizowałem pierwsze Q&A, czyli sesję pytań od Słuchaczy i odpowiedzi. Mówię m.in. o tym, czy w krytyce muzycznej obowiązuje zasada „o gustach się nie dyskutuje?”, jak krytyk muzyczny słucha koncertów i czy wiedza przeszkadza mu w odbiorze, jakie płyty w Szafie cenię najwyżej, którego kompozytora mógłbym słuchać do końca życia, co sądzę o modzie koncertowej i stosowności ubioru publiczności oraz artystów, a także o tym, czy wysoki poziom zespołu może usprawiedliwiać mobbing. Odcinek publikuję tak, jak wyszedł – bez skrótów czy montażu. Zapraszam do posłuchania!

Dorzucam też solidną partię tekstów z Ruchu Muzycznego o obyczajach koncertowych, o których wspominałem, odpowiadając na jedno z pytań:

Danuta Gwizdalanka Ceremonia koncertowa

Łucja Siedlik Obyczaje koncertowe

Słuchać każdy może... – spostrzeżenia Zygmunta Krauzego o przemianach publiczności i obyczajów (notował Michał Mendyk)

Pozwolić, by muzyka była nasza – z Marcinem Maseckim rozmawia Krzysztof Stefański

Archiwalia o publiczności – opr. Katarzyna Ryzel

W najnowszym odcinku rozmawiamy o chórach, chóralistyce i tym, czy chórmistrz to gorszy dyrygent. Zwracamy uwagę, że chór jest instytucją demokratyczną – w końcu każdy dysponuje instrumentem, który jest w nim potrzebny, choć wcale nie oznacza to, że dobry chór łatwo zbudować. Moim gościem jest Janusz Siadlak, dyrygent, chórmistrz, założyciel i wieloletni szef Collegium Cantorum związany z Filharmonią Częstochowską. Wszystkie odcinki podcastu dostępne na stronie www.szafamelomana.pl

Gościnią pierwszego odcinka podcastu Szafa Melomana jest Iwona Socha, solistka Opery Krakowskiej, śpiewaczka operowa, stale obecna na polskich scenach i estradach koncertowych od 15 lat. Rozmawiamy o tym, jak to jest być śpiewaczką pracującą na etacie w polskim teatrze operowym, o zarobkach, o menadżerach (a w zasadzie ich braku), godzeniu pracy z życiem prywatnym oraz o tym, czy w operze może zapanować demokracja.  Muzyka w intro: L. Delibes, „Marche - Cortège de Bacchus” z suity baletowej „Sylvia” (1876), źródło: liberliber.it / Creative Commons Wszystkie odcinki podcastu dostępne na: https://szafamelomana.pl/index.php/category/podcast/

Jednym z wielu mitów historii muzyki jest to, że po śmierci Bacha jego muzyka została całkowicie zapomniana na blisko 80 lat, a następnie cudownie wskrzeszona dzięki wykonaniu „Pasji Mateuszowej” w Berlinie w 1829 roku pod kierunkiem Felixa Mendelssohna.

Mit ten, choć zawiera ziarno prawdy, nie opisuje rzeczywistości. Powstał zaś dlatego, że świadomość przeszłych pokoleń często oceniamy własną miarą – dla nas jest oczywiste, że Bach był wielkim twórcą i należy grać jego muzykę. Jemu współcześni nie zawsze byli tego zdania. To, co znali, oceniali krytycznie przez pryzmat nowego stylu klasycznego. Co więcej, nie było wówczas w zwyczaju wykonywanie muzyki przeszłości. I jeszcze jedno – dla wielu Bachowskich dzieł nie było odpowiedniego formatu publicznych koncertów.

Jak więc doszło do tego, że bogata żydowska rodzina z Berlina przechowała arcydzieło luterańskiej muzyki, i jak doszło do jego powtórnego wykonania ponad 100 lat po premierze w Lipsku? Jak to się sstało, że Bach dzisiaj należy do kanonu? O tym wszystkim opowiadam w nowym odcinku. Zapraszam bardzo serdecznie!

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Muzyka w odcinku:

1. J.S. Bach, „Canzona d-moll” BWV 588, wyk. James Kibbie (nagranie własne JK).

2. J.S. Bach, preludium chorałowe „Von deiner Thron” BWV 668, wyk. James Kibbie (nagranie własne JK).

3. Carl Heinrich Graun, „Sinfonia C-dur”, wyk. Concerto Brandenburg.

4. J.S. Bach, „Singet dem Herrn ein neues Lied” BWV 225, wyk. Sing-Akademie Tsukuba (2000).

5. J.S. Bach, „Kommt ihr Tochter, helft mir klagen” z „Pasji Mateuszowej” BWV 244, wyk. Orkiestra i Chór Gewandhausu w Lipsku, chór kościoła św. Tomasza, Günther Ramin (dyr.), 1941.

6. J.S. Bach, „Wir setzen uns mit Tränen nieder” z „Pasji Mateuszowej” BWV 244, transkr. na fortepian Salmer Bagge, wyk. Rushi Sun.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.(odcinki w styczniu i lutym stanowią jeszcze realizację stypendium, w ramach którego byłem zobowiązany do nagrania 50 audycji)

Małgorzata Sarbak to jedyna w Polsce posiadaczka fortepianu tangentowego – niegdyś bardzo popularnego instrumentu, łączącego cechy klawesynu i wczesnych fortepianów. Gosia opowiada, jak go zdobyła – to mrożąca krew w żyłach historia z tajemniczym irańskim handlarzem instrumentami w roli głównej. Rozmawiamy także o Chopinie, który „odłączony” od Steinwaya, może ukazać zupełnie nieznane oblicze. Aby to udowodnić, prezentujemy nagrania, których dokonała moja Gościni, pochodzące z cyklu recitali „Podaj PIN do Chopina”, emitowanych przezPolskie Radio Chopin. Całego recitalu można posłuchać tutaj.

Ileż to razy po spektaklu operowym, który nie odbywał się w historycznym kostiumie, słyszałem w korytarzach narzekania i utyskiwania. Towarzyszyły im sentymenty rodem z czasów Bogusława Kaczyńskiego za wielkimi wieczorami w La Scali, diwami i tradycyjną scenografią. Byłem ciekaw, jak na taki sentyment reaguje reżyser Cezary Tomaszewski, który od dawna raczy publiczność czymś zupełnie innym – „Wesołą Wdówkę” Lehara realizuje z udziałem czterech polskich sprzątaczek, zabiera Mendelssohna do Lasku Wolskiego, Monteverdiego do baru mlecznego, a z oratorium Schumanna „Raj i Peri” robi „queerową baśń”, jak określił to Adam Suprynowicz.

Rozmowę nagraliśmy z próbą w tle (przepraszamy za drobne zakłócenia!) tuż przed ostatnią prezentacją „Raj i Peri” na tegorocznym festiwalu Opera Rara w Krakowie.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

300 lat temu, w 1724 roku, podczas Bożego Narodzenia w Kościele św. Tomasza w Lipsku po raz pierwszy wierni usłyszeli nową kompozycję Jana Sebastiana Bacha – Sanctus na 6 głosów wokalnych. Nikt wówczas nie wiedział, włącznie z samym kompozytorem, że będzie to historycznie pierwszy składnik jednej z najważniejszych kompozycji w dziejach zachodniej muzyki europejskiej – „Mszy h-moll” BWV 232. Bach zaczął ja tak naprawdę pisać 9 lat później i tworzył do końca swojego życia, choć za życia jej w całości nigdy nie usłyszał. Stanowić miała wielką syntezę dotychczasowej sztuki muzycznej. Geniusz Bacha sprawił, że dzieło przekroczyło granice muzyki i stało się także syntezą wiary chrześcijańskiej, a jej kompozytora niektórzy określili mianem piątego Ewangelisty. Na czym polega znaczenie i złożoność monumentalnego utworu? Co zadecydowało, że zostało ono włączone na listę dziedzictwa UNESCO, choć jeszcze w latach 60’ niektórzy badacze uważali, że to dzieło tak naprawdę nie istnieje, a w każdym razie nie w tym kształcie, do którego przywykliśmy?

W najnowszym odcinku Szafy przyjrzymy się początkom „Mszy h-moll”, genezie tego dzieła, a także uważnie posłuchamy dwóch pierwszych jego ogniw – „Kyrie i „Gloria”. Zapraszam bardzo serdecznie na ostatni odcinek w 2024 roku!

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Wykonawcy nagrania "Mszy h-moll" użytego w podkaście:

Andrzej Kosendiak – dyrygent

Aldona Bartnik – sopran I

Bożena Bujnicka – sopran II

Joanna Dobrakowska – alt

Maciej Gocman – tenor

Szymon Komasa – bas

Chór NFM

Agnieszka Franków-Żelazny – kierownictwo artystyczne Chóru NFM

Wrocławska Orkiestra Barokowa

Jarosław Thiel – kierownictwo artystyczne

W opublikowanym cztery lata po śmierci Bacha nekrologu Mizlerowskim czytamy, że lipski kantor pozostawił po sobie 5 opracowań Pasji. Dwie z nich – Mateuszową i Janową znamy bardzo dobrze. Co więcej, to Mateuszowa przyczyniła się do tego, że muzyka Bacha zagościła w salach koncertowych. Co jednak z trzema pozostałymi? Pasja według św. Łukasza jest prawdopodobnie dziełem innego kompozytora, a kojarzymy ją z Bachem, bo własnoręcznie przepisał jej fragmenty. Piąta Pasja to całkowita niewiadoma, aczkolwiek niektórzy badacze uważają, że jest jakimś wariantem Mateuszowej. To, co rozgrzewało i nadal rozgrzewa serca miłośników Bacha, to Pasja trzecia – według św. Marka. Zachowało się wyłącznie jej libretto – partytura zaginęła. Mimo to podjęto blisko 20 prób jej zrekonstruowania.

Jak odtworzyć dzieło, którego ani jedna nuta się nie zachowała? Jak słuchać takiej rekonstrukcji? Czy ona w ogóle ma sens? O tym opowiadam w wielkanocnym 125. odcinku. Zapraszam bardzo serdecznie.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Z okazji moich urodzin publikuję chyba najmniej muzyczny odcinek w dotychczasowej historii Szafy, ale ściśle z Szafą związany, bo opowiadający o podcastach i podcastowaniu. Moją gościnią jest Magda Miśka-Jackowska, dziennikarka radiowa z ponad 20-letnim doświadczeniem, długo związana z RMF Classic, a obecnie autorka SCORE AND THE CITY – jednego z nielicznych podcastów poświęconych muzyce filmowej. Rozmawiamy o tym, czym podcast różni się od audycji radiowej, z jakimi problemami mierzymy się, nagrywając nasze rozmowy, jakich podcastów słuchamy i wreszcie o tym, dlaczego jest tak mało podcastów poświęconych muzyce.

W odcinku wzmiankujemy i polecamy: Sztuka słuchania. Uchem filozofa (NIFC), O zmierzchu (Marta Niedźwiedzka), SpoilerMaster (Michał Oleszczyk), 8:10 (Gazeta Wyborcza), Dobra podróż (Kasia i Kuba), Raport o stanie świata (Dariusz Rosiak), PRZEtłumacze, Dział Zagraniczny (Maciej Okraszewski), Brzmienie świata z lotu Drozda (Paweł Drozd), Książki. Magazyn do słuchania (Michał Nogaś), Podcastex (Mateusz Witkowski i Bartek Przybyszewski), Co ćpać po odwyku? (Jakub Żulczyk i Juliusz Strachota).

Nie ma dzisiaj krytyki muzycznej poza nowymi mediami. Nawet jeśli tekst wydrukowany jest tylko na papierze, a audycja wyemitowana tylko na żywo w eterze, współczesne narzędzia pozwalają prędko przenieść treść do internetu, gdzie zacznie ona żyć swoim życiem. Media społecznościowe stanowią nieodłączną, ekspansywną część naszego życia i wpływają na to, jak uprawia się krytykę muzyczną. Nie będzie niespodzianką, jeśli powiem, że wpływ ten nie jest korzystny. O tym porozmawiamy w nowym odcinku.

Karol Nepelski i Maria Sławek - Unfollow

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Historia Bedřicha Smetany, „ojca muzyki czeskiej”, który język czeski dobrze opanował dopiero po czterdziestce, a swój najważniejszy cykl symfoniczny „Moja ojczyzna” napisał, całkowicie utraciwszy zmysł słuchu, była wielokrotnie wykorzystywana politycznie. Smetana, chyba bardziej niż Dvořák czy inni współcześni mu kompozytorzy padł ofiarą politycznych manipulacji – częściowo za życia, przez swoje politycznie zaangażowanie, a szczególnie po śmierci. Interes w tym, aby wziąć Smetanę na propagandowy sztandar, mieli zarówno ci, którzy o niepodległość Czechosłowacji, jak i ci, którzy usiłowali ją zniewolić – naziści czy sowieci.

W dniu dwusetnych urodzin kompozytora przyglądamy się, na czym te polityczne manipulacje polegały i kto próbował Smetanę zawłaszczyć.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Na jedynym zachowanym portrecie olejnym François Joseph Gosseca kompozytor w dumnej pozie siedzi z piórem w dłoni. Na pulpicie za nim widnieje „Marche lugubre”, a na półce poniżej jego drugie „Te Deum” – obie kompozycje napisane dla upamiętnienia poległych bohaterów Rewolucji Francuskiej. O Gossecu powiedział jeden z krytyków, że był najbardziej zaangażowanym politycznie kompozytorem Europy. Czy to prawda? Nie całkiem. Owszem, oddał swój talent Rewolucji, ale w przeciwieństwie do wielu swoich kolegów po fachu nigdy nie był oportunistą. Za swoje oddanie ideom wolności, równości i braterstwa otrzymał przydomek Tyrteusza Rewolucji, ale jednocześnie przez szalonego Robespierre’a niemal stracił głowę na gilotynie. Dziś jednak to nie jego rewolucyjna twórczość, ale wielka symfoniczna msza żałobna „Grande Messe des Morts” skomponowana w wieku zaledwie 26 lat uchodzi za dzieło życia Gosseca. Wzorowali się na niej wszyscy – Mozart, Cherubini, a szczególnie Berlioz.

Kim był François Joseph Gossec, kompozytor trzech epok, który zaczynał karierę u Rameau, a umarł na rok przed premierą „Symfonii Fantastycznej” Berlioza? Z okazji 290 rocznicy jego urodzin, która przypadała 17 stycznia (w dniu również moich urodzin!) zapraszam na kolejną podcastową opowieść.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Muzyka w odcinku (fragmenty):

1. F.J. Gossec, „Te decet hymnus” „Grande Messe des Morts”, wyk. Orkiestra i Chór Radia Szwajcarii Włoskiej, Collegium Vocale Cantemus, Claude Darbellay, Howard Crook, Maite Arruabarrena, Roberta Invernizzi, dyr. Diego Fasolis.

2. F.J. Gossec, „Judicandus” „Grande Messe des Morts”, wyk. Orkiestra i Chór Radia Szwajcarii Włoskiej, Collegium Vocale Cantemus, Claude Darbellay, Howard Crook, Maite Arruabarrena, Roberta Invernizzi, dyr. Diego Fasolis.

3. J.P. Rameau „Pièces de clavecin en concert nr 5 (La Marais)”, wyk. Il Giardino Armonico, flet/dyr. Giovanni Antonini.

4. J.A. Stamtiz, „Trio orkiestrowe E-dur op. 5 nr 3”, wyk. New Zealand Chamber Orchestra, dyr. Donald Armstrong.

5. F.J. Gossec, „Tuba mirum”, „Grande Messe des Morts”, La Grande Ecurie et la Chambre du Roy, Choeur de Chambre de Namur, dyr. Jean-Claude Malgoire, K617, live (2022).

6. F.J. Gossec, „Mors stupebit”, „Grande Messe des Morts”, La Grande Ecurie et la Chambre du Roy, Choeur de Chambre de Namur, dyr. Jean-Claude Malgoire, K617, live (2022).

7. F.J. Gossec, „Confutatis”, „Grande Messe des Morts”, La Grande Ecurie et la Chambre du Roy, Choeur de Chambre de Namur, dyr. Jean-Claude Malgoire, K617, live (2022).

8. F.J. Gossec, „Symfonia d-moll", op. 4, nr 6, cz. I Allegro, wyk. Niemiecka Orkiestra Kameralna Neuss, dyr. Simon Gaudenz, Deutsche Rundfunk (2019).

9. F.J. Gossec, „Symfonia D-dur", op. 4, nr 1, cz. I Allegro, wyk. Niemiecka Orkiestra Kameralna Neuss, dyr. Simon Gaudenz, Deutsche Rundfunk (2019).

10. W.A. Mozart, „Symfonia D-dur", wyk. Czeska Filharmonia w Pradze, wyk. Jiří Bělohlávek, Harmonia Mundi (2005).

11. F.J. Gossec, „Marche lugubre”, wyk. Orchestre d'Harmonie des Gardiens de la Paix de Paris, dyr. Claude Pichaureau

12. F.J. Gossec, „Symphonie à 17 parties”, wyk. Les Siècles, dyr. François-Xavier Roth, Harmonia Mundi (2020).

13. F.J. Gossec, „Vado et non revertar” „Grande Messe des Morts”, wyk. Orkiestra i Chór Radia Szwajcarii Włoskiej, Collegium Vocale Cantemus, Claude Darbellay, Howard Crook, Maite Arruabarrena, Roberta Invernizzi, dyr. Diego Fasolis.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (odcinki w styczniu i lutym stanowią jeszcze realizację stypendium, w ramach którego byłem zobowiązany do nagrania 50 audycji)

Słynny film Todda Fielda miał zdobyć co najmniej jedną statuetkę Oscara. Nie zdobył, ale i tak zrobiło się o nim bardzo głośno, a to za sprawą sugestywnej tytułowej roli Cate Blanchett. Nie wszystkim w świecie muzyki klasycznej ta figura wszechwładnej i niestroniącej od przemocy dyrygentki się spodobała – film skrytykowała Marin Alsop, która stwierdziła, że reżyser stracił szansę na pokazanie kobiety za pulpitem od dobrej strony. Czy istotnie tak jest? O tym rozmawiam z Gosią Fraser, dziennikarką, specjalistką w zakresie prywatności, nowych technologii, cyberbezpieczeństwa, zajmującą się tematyką feministyczną od wielu lat, autorką serwisu Techspresso.cafe oraz bloga Okruchy Kultury.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W najnowszym odcinku rozmawiamy o altówce, zwanej „Kopciuszkiem instrumentów”, stojącym w cieniu skrzypiec – o powodach tego stanu rzeczy, historii altówki, repertuarze, który na dobre zaczął rodzić się dopiero w minionym stuleciu oraz o boskiej violi d’amore. Jakby na przekór niesławie altówki właśnie nią postanowiłem zainaugurować cykl moich rozmów o instrumentach. Oprócz rozmów o altówce w podkaście także muzyka i to w wykonaniu mojego znakomitego gościa, Pawła Riessa, altowiolisty, skrzypka, dyrygenta, doktoranta Akademii Muzycznej w Krakowie i muzyka Orkiestry Opery Śląskiej. Wszystkie odcinki podcastu dostępne na: https://szafamelomana.pl/index.php/category/podcast/

„Gdyby nie Bach, być może nigdy nie zostałbym pianistą” – powiedział niegdyś Glenn Gould, którego nazwisko z Bachem połączyło się tak ściśle, że nagrane przez niego „Wariacje Goldbergowskie”, obecnie sprzedane już w łącznej liczbie ponad 2 milionach płyt, Stefan Rieger nazwał „Gouldbergowskimi”. Skąd to połączenie? Dlaczego akurat Bach? Jak daleko sięgają granice interpretacji? Jak mają się interpretacje Goulda do dominującej dziś praktyki historycznej? O tym wszystkim opowiadam w najnowszym odcinku podcastu, trzeciej części opowieści o wielkim kanadyjskim pianiście.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Czy „Madama Butterfly” to spektakl karykaturalnie przedstawiający Azjatów? Czy Aidę można ucharakteryzować na czarno? Czy Carmen to fałszywy obraz kobiet w społeczności romskiej? Co można skreślić z libretta?  Czy nie zmierzamy w tym wszystkim do cancel culture? Czy awantura o blackface, która rozpętała się niedawno wokół Anny Netrebko, to wiele hałasu o nic? O zjawisku politycznej poprawności w operze zmianach dokonywanych we współczesnych inscenizacjach kanonicznych dzieł rozmawiam z dwójką gości – śpiewakiem Pawłem Konikiem oraz reżyserką Karoliną Sofulak.

Rozmowę uzupełniają nagrania:

• „America for ever” z „Madamy Butterfly” G. Pucciniego (Giovanni Inghilleri, Giuseppe Campora, Orchestra dell'Accademia nazionale di Santa Cecilia, dyr. Alberto Erede, 1958).
• „Près des remparts de Séville” z „Carmen” G. Bizeta (Risë Stevens, RCA Victor Orchestra, dyr. Fritz Reiner, 1951).
• „Ave Maria” z „Otella” G. Verdiego (Herva Nelli, NBC Symphony Orchestra, dyr. Arturo Toscanini, 1953).

Wieczorem 3 lipca 1812 roku Ludwig van Beethoven opuścił hotel „Pod czarnym koniem” w Pradze. Wyszedł szybkim krokiem, bardzo wzburzony. Był tak przejęty tym, co się wydarzyło, że zapomniał o umówionym spotkaniu z Karlem Augustem Varnhagenem, weteranem wojennym, który obracał się w kręgach austriackiej arystokracji i był łącznikiem między kompozytorem, a księciem Ferdinandem Kinskim, jednym z kilku mecenasów Beethovena.

O tym, że do tajemniczego spotkania w hotelu doszło, wiemy z listu, który odnaleziony został w prywatnych zbiorach Beethovena, gdy ten zmarł w 1827 roku. Widnieje na nim data 6-7 lipca. Nie znamy jednak adresata tekstu zapisanego ołówkiem na kilku niewielkich kartkach papieru. Z treści wnioskować można, że chodziło o kobietę – Wieczną miłość (Unsterbliche Geliebte) – z którą Beethoven nie po raz pierwszy próbował ułożyć sobie życie.

Anton Schindler, osobisty sekretarz Beethovena i autor wydanej 23 lata po  śmierci biografii kompozytora napisał, że była nią Giulietta Guicciardi, uczennica Beethovena i adresatka dedykacji Sonaty „Księżycowej”. Ale to nieprawda. Co więcej, Schindler wiedział, że to nieprawda. Dlaczego skłamał? Kim była tajemnicza kobieta, z którą Beethoven spotkał się w Pradze? Jakie znaczenie miało to dla jego życia i twórczości?

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Muzyka w odcinku:

1. L. van Beethoven, „14 Sonata cis-moll”, op. 27 nr 2, wyk. Artur Schnabel (1934), cz I i III.

2. L. van Beethoven, „Wariacje na temat ‘Ich denke dein’ na cztery ręce” WoO 74, wyk. Magdalena Galka, Claudia Großekathöfer.

3. L. van Beethoven, „Sonata fortepianowa nr 23 f-moll op. 57” (cz. I), wyk. Jonathan Biss.

4. L. van Beethoven, „An die ferne Geliebte” (cz. I „Auf dem Hügel sitz ich spähend”), wyk. Ellio Bataglia (baryton), Erik Werba (fort.).

5. L. van Beethoven, „ Sonata fortepianowa nr 31 As-dur op. 110” (cz. III), wyk. Julia Froschhammer.

Jego mottem była „oryginalność poprzez niekompetencję. Johann Christian Bach, jego brat, miał powiedzieć, że nigdy nie spotkał kompozytora, którego muzy omijałyby tak szerokim łukiem. Żył na tym samym świecie, co Haydn i Mozart, ale w takich jego rejonach, w które żadnej z nich się nie zapuszczał, szczególnie po zmroku. Mowa oczywiście o P.D.Q. Bachu, najmłodszym i najdziwniejszym synu kantora z Lipska – fikcyjnej postaci stworzonej przez Petera Schickele, jednego z najciekawszych amerykańskich kompozytorów i satyryków, popularnością i sympatią ze strony publiczności dorównującemu Victorowi Borge czy Annie Russel. 16 stycznia Schickele zmarł. Podobnie jak wielu melomanów i ja zawdzięczam mu mnóstwo ciepłych wspomnień o chwilach, gdy śmiałem się do rozpuku z dzieł P.D.Q. Bacha. Postanowiłem więc ten odcinek poświęcić Peterowi Schickele, a także przypomnieć, że oprócz tego, co nas tak bawi, w jego dorobku jest mnóstwo muzyki na poważnie – ponad setka kompozycji, które w dużej mierze dopiero czekają na swoje odkrycie.

Podcast powstał dzięki ⁠Mecenasom⁠ Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie ⁠Patronite.pl⁠.

Muzyka w odcinku (fragmenty)

1. P.D.Q Bach, „The Seasonings” cz. VII i VIII., recytatyw i aria „Open Sesame Seeds”, wyk. The Royal P.D.Q. Bach Festival Orchestra, The Okay Chorale, Jorge Mester (dyr.).

2. S. Jones & City Slickers, „Serenade to a Jerk” (1945), BMG Music.

3. P.D.Q Bach, „Last Tango in Bayreuth”, wyk. Tennessee Bassoon Quartet, Telarc 1992.

4. P.D.Q. Bach „Notebook for Betty Sue Bach”, Allemande left i Corrate, wyk. Mary Norris.

5. „Peter Schickele Presents an Evening with P.D.Q. Bach” Vanguard Records 1965 (fragment początku).

6. P.D.Q. Bach, „Erotica Variations”, wariacja IV Lasso d’amore.

7. P. Schickele, I Symfonia „Songlines”, wyk. Louisville Symphony Orchestra, dy. Leonard Slatkin (1996).

8. P. Schickele, „Kwartet na klarnet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, cz. I, wyk. Viklarbo Chamber Ensemble (1994).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (odcinki w styczniu i lutym stanowią jeszcze realizację stypendium, w ramach którego byłem zobowiązany do nagrania 50 audycji)

Jak to możliwe, by w piekle, które naziści urządzili Żydom w niewielkim garnizonowym mieście Terezin, mogło zaistnieć życie kulturalne godne europejskich miast? „Modelowe getto”, jak je nazwali hitlerowcy, było miejscem kaźni i upodlenia: co najwyżej półtora metra kwadratowego przestrzeni na jednego człowieka. Brak wody, jedzenia, katastrofalne warunki sanitarne i śmierć na ulicach jako codzienny widok przecież nie mogły stanowić inspiracji dla kompozytorów czy kabareciarzy. A jednak – oto w Terezinie spotkała się śmietanka artystyczna pochodzenia żydowskiego z ówczesnej Europy: znakomici śpiewacy, pianiści, kompozytorzy, dyrygenci. Uprawianie muzyki stało się sposobem zapomnienia o koszmarze, jaki zgotowali im hitlerowcy. Było też rozpaczliwą próbą udowodnienia własnej przydatności i ostatnią deską ratunku przed transportem do jeszcze straszliwszego miejsca – Oświęcimia.

W nowej trzyczęściowej serii odcinków cyklu „Muzyka czasu wojny” przyjrzymy się muzyce z Terezina – jednemu z największych fenomenów społecznych i artystycznych czasów II wojny światowej. W tym odcinku opowiadam o historii Theresienstadt, utworzeniu getta, panujących w nim warunkach oraz o tym, jak rodziło się życie kulturalne, a  także o jednym z najzdolniejszych czeskich pianistów, jacy zostali do getta deportowani: Gideonie Kleinie.

 

Muzyka w odcinku (fragmenty)

1. Ilse Weber „Ich wandere durch Theresienstadt”, wyk. Anne Sofie von Otter, Bengt Forsberg, Bebe Risenfors, Deutsche Grammophon 4777147 (2007).
2. Bedřich Smetana, „Sprzedana narzeczona ”, duet „Věrné milování”, wyk. soliści, Prague National Theatre Chorus, Prague National Theatre Orchestra, Otakar Ostrč
3. Gideon Klein, „Sonata fortepianowa” cz. III Allegro vivace, wyk. Ivo Kahanek (2007).
4. Gideon Klein, „Tri smyczkowe”, cz. I Lento. Wariacje na temat morawskiej ludowej pieśni, wyk. Jan Krejči, Ladislav Doluhý, Jan Širc, prod. Alexander Goldscheider, Romantic Robot (1991)

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wojenna przeszłość Filharmonii Wiedeńskiej przez lata trzymana była w tajemnicy.  Filharmonia broniła dostępu do swoich archiwów, a na pojawiające się po wojnie niewygodne pytania dziennikarzy odpowiadała wymijająco, zasłaniając się tym, że ważna jest muzyka i nią orkiestra chce się zajmować, a nie polityką.

Trudno się dziwić, że instytucja tak pilnie strzegła swoich tajemnic. Jej sumienie obciążały poważniejsze grzechy niż w przypadku Reichsorchester, czyli Filharmonii Berlińskiej. Ponad połowa muzyków miała w kieszeniach legitymacje NSDAP, żydowskich artystów wyrzucano, zanim Hitler dokonał Anschlussu, orkiestra uhonorowała złotym pierścieniem nazistowskiego zbrodniarza Baldura von Schiracha i nigdy się tego daru nie wyrzekła, wreszcie po wojnie prawie w ogóle nie przeprowadzono w jej szeregach denazyfikacji.

Jak do tego doszło?  I co kryły archiwa otwarte dopiero w 2013 roku? O tym opowiadam w pierwszym z dwóch odcinków poświęconych wojennym losom Filharmonii Wiedeńskiej.

 

Muzyka w odcinku:

1. L. van Beethoven, uwertura „Ruiny Aten” op. 113, wyk. Filharmonia Wiedeńska, dyr. Arnold Rose, RCA Victor (1936).
2. J. S. Bach, „Koncert podwójny d-moll” (cz. I Vivace) BWV 1043, wyk. Arnold i Alma Rose, orkiestra kameralna Filharmonii Wiedeńskiej (1928), reedycja dla NAXOS (2019).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Rok 1978. Avery Fisher Hall, Nowy Jork. Jeszcze na estradę nie wyszła Victoria de los Angeles, a już na widowni rozlega się gorący aplauz, który zdaje się nie mieć końca. Publiczność klaszcze, gwiżdże, pokrzykuje. Ta sama publiczność  od wielu lat nie słuchała głosu artystki na operowej scenie, a jest go ciągle tak samo spragniona. „Vicky z Los Angeles”, jak ją nazywano w USA, miała wówczas 55 lat, z wolna żegnała się z karierą śpiewaczki operowej, stawiała już głównie na recitale. Była to kariera trwająca dekadę (choć na estradach Victoria de los Angeles spędziła ponad pół wieku) i odcisnęła w sercach melomanów głęboki ślad, zostało po niej mnóstwo fenomenalnych nagrań, a dzięki niej muzyka hiszpańska zyskała międzynarodową popularność. Droga dla takich śpiewaczek, jak Montserrat Caballé czy Teresa Berganza, stała otworem.

Dzisiaj mija dokładnie setna rocznica urodzin Victorii de los Angeles. Kim była? Skąd pochodził jej słodki, anielski głos o niezrównanej technice i co dzisiaj możemy odkryć w jej nagraniach? O tym wszystkim posłuchacie w nowym odcinku!

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Malarstwo operuje w zasadzie nieskończoną ilością barw. Muzyka przez wieki opierała się na skalach i wciąż uczy się jej przez pryzmat skal, czyli zestawu dźwięków o określonych wysokościach. Skąd to ograniczenie? Czy wynika ono z tego, że ludzki rozum potrzebuje kategoryzowania i porządkowania? A może chodzi o to, że utwór trzeba zanotować, albo że nie dałoby się zapamiętać melodii, która składa się ze zbyt wielu dźwięków o nieokreślonej wysokości? I wreszcie – jakie znaczenie dla muzyki ma przełamanie porządku skal w czasach awangardy i muzyki konkretnej? O tym rozmawiam z prof. Krzysztofem Guczalskim, zajmującym się filozofią muzyki, związanym z Instytutem Filozofii UJ, który niedawno opublikował w kwartalniku „Muzyka” artykuł na ten temat.

Skąd muzyka cerkiewna w twórczości Pendereckiego? W jakim trunku mistrz gustował? Dlaczego festiwal muzyki cerkiewnej został z cerkwi wyrzucony? Co Twardowski robił na ukraińskim Majdanie? Co by powiedział Palestrinie, gdyby go spotkał? O tym wszystkim mówi Romuald Twardowski (rocznik 1930), który napisał szereg kompozycji inspirowanych prawosławiem, a od blisko czterech dekad sprawuje funkcję Przewodniczącego jury Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka” w Białymstoku. Zapraszamy do słuchania!

Rok 2024 w świecie muzyki klasycznej, czyli koncert noworoczny i absencja kobiet, przełamywanie barier płciowych na stanowiskach dyrygenckich, porażka Apple w ratowaniu świata muzyki, popowe drogi gwiazd, skandale i igranie z ogniem, czyli sztuczna inteligencja. Oprócz tego tradycyjnie – odpowiedzi na pytania.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Szafa Melomana to pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, tworzony przez dziennikarza Mateusza Ciupkę. To fascynujące historie kompozytorów, wykonawców i utworów, zawsze wzbogacone o liczne konteksty historyczne i kulturowe. Nowe odcinki w co drugi piątek na popularnych platformach podcastowych.

Mateusz Ciupka – publicysta muzyczny, autor Szafy Melomana, pierwszego polskiego niezależnego podcastu o muzyce klasycznej, redaktor w magazynie Ruch Muzyczny. Pracował w Operze Krakowskiej, współpracował m.in. z Krakowskim Biurem Festiwalowym, Filharmonią Narodową i Filharmonią Śląską, publikował w „Ruchu Muzycznym”, „Dwutygodniku” i magazynie „Glissando”. Przeprowadził rozmowy m.in. z Garrickiem Ohlssonem, Masaakim Suzukim, Ermonelą Jaho i Giovannim Antoninim. Jest autorem Małej Monografii Romualda Twardowskiego, wydanej nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego w 2023 roku. Mieszka i pracuje w Pradze, w Czechach.

Już od piątku uczniowie będą żyli latem i wakacjami. Zanim to jednak nastąpi, w Szafie rozmawiamy o szkolnictwie muzycznym, ale z perspektywy rubieży – nadgranicznego Cieszyna, w którym znajduje się Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Ignacego Paderewskiego. Rozmawiam z jej dyrektorem (oraz absolwentem), gitarzystą, Sławomirem Machałą – o sukcesach i porażkach polskiego szkolnictwa muzycznego, o tym, jak wygląda edukacja u czeskich sąsiadów, o przymusie kształcenia solistów i głośnej sprawie samobójstwa ucznia w warszawskiej „Czwórce”. Zastanawiamy się także, jaka przyszłość czeka edukację muzyczną w Polsce.

Wrzaski na próbach, wyzwiska, przemoc fizyczna i psychiczna, a wreszcie molestowanie seksualne. Te i inne zachowania zdarzały się w zawodzie dyrygenta nie raz, choć kojarzyły się głównie z postaciami historycznymi. Figurę tyrana z batutą niejako wskrzesił Todd Field w swoim głośnym filmie o fikcyjnej dyrygentce Lydii Tár (Cate Blanchett w tej roli). O tym, jakie korzenie ma ta figura, o przypadkach przemocowych dyrygentów i wręcz przeciwnie – dyrygentach-partnerach rozmawiam z dyrygentem i dyrektorem artystycznym Filharmonii Poznańskiej Łukaszem Borowiczem (pierwszy raz w Szafie!) oraz z Oskarem Łapetą, muzykologiem, krytykiem muzycznym i autorem bloga Klasyczna Płytoteka.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

O blaskach i cieniach rynku fonograficznego, o tym, dlaczego w Polsce muzycy płacą za produkowanie swoich płyt (i to niemało), komu się ten interes opłaca, kto na nim traci, jak nagrać dobrą płytę, jak płyt potrzebujemy, a które omijamy szerokim łukiem – o tym wszystkim rozmawiam z Adamem Suprynowiczem krytykiem muzycznym dziennikarzem radiowym przez latach związanym z Polskim Radiem, laureatem Złotego Mikrofonu.

Pośród utworów naznaczonych piętnem II wojny światowej „Kwartet na koniec czasu” Oliviera Messiaena jest jednym z tych, które najsilniej działają na wyobraźnię. Oto w mroźną styczniową noc czwórka muzyków, jeńców wojennych więzionych w niemieckim stalagu gra blisko 50-minutowy niełatwy utwór, a słuchają go nie wytrawni melomani, ale inni osadzeni oraz strażnicy, wszyscy przejęci i skupieni. Tryumf muzyki, człowieczeństwa w nieludzkim, wojennym koszmarze. Mało kto jednak wie, jak wielkie znaczenie w premierze tej kompozycji mieli polscy jeńcy, a w szczególności Zdzisław Nardelli, poeta, dramaturg i reżyser pochodzący z Cieszyna, który stworzył Messiaenowi warunki do komponowania. Dwoje zupełnie różnych ludzi, z różnych krajów i światów, z odmiennym bagażem doświadczeń spotkało się i jeden pomógł drugiemu. Jak do tego doszło, opowiadam w najnowszym odcinku cyklu „Muzyka czasu wojny”.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Muzyka w odcinku:

O. Messiaen „Kwartet na koniec czasu” (fragmenty), wyk. Olivier Messiaen, Jean Pasquier, Etienne Pasquier, André Vacellier (1956, reedycja Accord 2001).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.(odcinki w styczniu i lutym stanowią jeszcze realizację stypendium, w ramach którego byłem zobowiązany do nagrania 50 audycji)

Mówi się, że to najważniejszy konkurs wokalny na świecie. W minioną sobotę w Warszawie zakończył się 11 Konkurs Moniuszkowski. Z jednym z jego tryumfatorów, barytonem Szymonem Mechlińskim rozmawiam na gorąco, m.in. o tym, co poczuł, gdy dowiedział się, że w kategorii głosów męskich pierwszej nagrody nie przyznano, a drugą dzieli z Wołodymyrem Tyszkowem, o adrenalinie konkursowej i o znaku firmowym mojego Gościa, czyli przywracaniu do życia koncertowego i scenicznego nieznanych polskich oper.

Nasz odcinek uzupełnia aria Angelosa „Boże! Sędzio! Mścicielu” z opery „Wyrok” Zygmunta Noskowskiego w wykonaniu Szymona Mechlińskiego z Orkiestrą Opery Śląskiej pod batutą Tadeusza Kozłowskiego.

Serdecznie polecam także relacje z Konkursu publikowane na łamach „Ruchu Muzycznego”, można je znaleźć tutaj i tutaj.

Największe na świecie jednostkowe archiwum pieśni obozowej stworzone zostało przez jednego człowieka, który 5 lat siedział w KL Sachsenhausen – Aleksandra Kulisiewicza. Straszliwe przeżycia obozowe odcisnęły piętno na jego życiu. Dzięki swojej znakomitej pamięci najpierw wyniósł z obozu kilkaset wierszy i pieśni, a następnie przez ponad trzy dekady ten zbiór uzupełniał. Zwany bardem kacetów i synem śmierci za swoją życiową misję obrał zachowanie pamięci o bestialsko pomordowanych więźniach obozów koncentracyjnych. Pieśni nie tylko zbierał, ale także je wykonywał, robiąc to w sposób tak poruszający, że do dziś ich słuchanie jet ogromnym wyzwaniem. W Polsce o Kulisiewiczu mówi się niewiele. Czas to zmienić. Oto jego historia.

 

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Dla kogo my piszemy? Po co? Czy krytyka to tylko narzekanie na złe wykonania, czy może ustanawianie kanału komunikacji pomiędzy słuchaczem a wykonawcą. Czym jest dzisiaj krytyka muzyczna i czy kogoś obchodzi to, co krytyk ma do powiedzenia? O tym wszystkim rozmawiam z Oskarem Łapetą, muzykologiem i publicystą, autorem bloga „Klasyczna Płytoteka”.

„Jeszcze wiele czasu musi się nałożyć na wiele miłości, aby prawdziwie doceniono geniusz Glenna Goulda” – powiedział kiedyś Yehudi Menuhin. Gould to muzyczny Światowid: kunszt pianistyczny to tylko jedna z jego wielu twarzy, innymi są: myśliciel, popularyzator, publicysta, dyrygent, kompozytor, autor audycji i słuchowisk. W najnowszym odcinku staram się spojrzeć w oczy przynajmniej kilku z tych twarzy. To pierwszy odcinek, którego celem jest zarysowanie sylwetki. W kolejnych przyjrzymy się m.in. proroctwom Goulda dotyczącym przyszłości świata muzyki klasycznej.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

„Komponowanie zawsze będzie echem inspiracji; improwizacja jest żywą inspiracją, czymś, co dzieje się właśnie w tym momencie. Nie bój się błędów. Nie ma czegoś takiego” – mówił Miles Davies. O sile improwizacji jako naturalnym sposobie tworzenia muzyki, o jej miejscu w edukacji muzycznej, o tym, czy lepiej jest improwizować samemu czy w zespole i o wielu innych impro-tematach rozmawiam ze znanym i lubianym gościem mojego podcastu – gitarzystą, improwizatorem i kompozytorem Michałem Lazarem.

W odcinku słuchamy m.in. fragmentów jego debiutanckiej solowej płyty „Z miasta historie”, a także fragmentu improwizacji „Blokersi”, nagranego wspólnie z Aleksandrem Wnukiem i Wiktorem Krzakiem, zrealizowanego w ramach Partnerstwa dla muzyki 2.0 dla Krakowskiego Biura Festiwalowego.

To pytanie od dawna chciałem zadać komuś, kto znalazł się na operowym szczycie świata. Okazja nadarzyła się niedawno, gdy do Wrocławia przybyła Ermonela Jaho, jedna z najwspanialszych śpiewaczek operowych, ogłoszona Artystą Roku 2022 przez International Classical Music Award. Wstrząsająca kreacja Violetty w Traviacie, poruszająca Cio Cio San w Madamie Butterfly czy wyciskająca łzy kreacja Siostry Angeliki w Pucciniowskim Tryptyku – to tylko niektóre z ról, które Ermonela Jaho śpiewała na scenach Metropolitan Opera, Royal Opera House, czy Opery Paryskiej. Kto dzisiaj potrzebuje emocji, które te kreacje niosą? Jaka będzie przyszłość opery w czasach nowych technologii? Czego śpiewaczka żałuje, a o czym marzy?

Tłumaczenie: Gosia Fraser, czyta: Joanna Kołodziejska, realizacja nagrania tłumaczenia: Łukasz Dziedziuch.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W 2020 roku Narodowe Forum Muzyki wzbogaciło się o organy, które zaprojektowała i zbudowała pracownia Philippa Klaisa z Bonn. Teraz z kolei ukazała się pierwsza solowa płyta nagrana na tym instrumencie i to płyta monograficzna, zawierająca wybrane dzieła jednego z najgenialniejszych organistów francuskich Marcela Dupré. O tej płycie i o fascynujących szczegółach związanych z instrumentem rozmawiam z jego kuratorem, Tomaszem Głuchowskim. W odcinku można także posłuchać fragmentów albumu.

Serdeczne podziękowania składam Narodowemu Forum Muzyki za udostępnienie na potrzeby nagrania sali koncertowej i instrumentu oraz fragmentów płyty.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Dźwięki i ich układy bardziej niż kolory i figury kształtują społeczeństwa – twierdził francuski ekonomista i pisarz, Jacques Attali. W najnowszym odcinku podcastu z muzykolożką i redaktorką magazynu „Glissando” Adrianą Borowską przyglądamy się tragicznym wydarzeniom, które odbyły się w sierpniu w Pradze, kiedy to wojska pięciu państwa Układu Warszawskiego rozpoczęły inwazję na Czechosłowację. Pierwszym zjawiskiem, które obwieściło ten najazdy był właśnie hałas - dudnienie stalowych gąsienic czołgów i huk nadlatujących samolotów, któremu Prażanie przeciwstawili swój hałas – klaksony samochodów, gwizdy i krzyki. Rozmawiamy o tym, jak kształtowała się audiosfera tamtych dni i jaki to ma związek z dzisiejszym konfliktem za naszą wschodnią granicą.

Artykuł Adriany Borowskiej poświęcony temu tematowi można przeczytać na stronie magazynu „Glissando”.

Była wielką gwiazdą opery czasów Króla Słońca i bohaterką masowej wyobraźni. Równie dobrze władała niskim głosem, który dzisiaj określilibyśmy kontraltem, co szpadą. Podobno potrafiła w jednym pojedynku położyć trzech mężczyzn. Wychowana w królewskich stajniach wspięła się na sam szczyt operowego świata, a jej zbrodnie (miała na koncie podpalenie klasztoru w Awinionie!) oraz głośne romanse, także te z kobietami, wybaczał jej sam Ludwik XIV. Jednak nie tylko o skandal i sensację w tej opowieści chodzi. La Maupin, bo pod takim pseudonimem znała ją publiczność operowa Paryża, była uczestniczką rozwoju nowego gatunku muzycznego we Francji – opery. Publiczność dla niej przybywała do teatrów, kompozytorzy pisali dla niej role i na jej popularności budowali powodzenie swoich dzieł. „Tankred” André Campry był  takim sukcesem, że nie schodził z afisza wiele lat po śmierci swojego twórcy. Kim była La Maupin? Zapraszam do posłuchania!

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zdaniem niektórych był wybitniejszym symfonikiem niż Karol Szymanowski, którego ten uważał za jednego ze swoich największych przeciwników. Jego dorobek w znacznej części uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej. Zmarł w nędzy, w zasadzie zapomniany już za życia. O Eugeniuszu Morawskim, „kompozytorze wyklętym”, rozmawiam z Oskarem Łapetą, znawcą jego twórczości, muzykologiem i publicystą, autorem bloga Klasyczna Płytoteka. Wszystkie odcinki podcastu dostępne są na stronie www.szafamelomana.pl

W ostatnim odcinku Szafy Melomana w tym roku rozmawiamy o jednym z najważniejszych muzycznych dzieł XX wieku, obrazującym w równym stopniu tragizm, jak i piękno tego stulecia – „Kwartecie na koniec czasu”, napisanym przez Oliviera Messiaena podczas niewoli w Stalagu VIIIa Görlitz na przełomie 1940 i 1941 roku. W środku zimy, w środku wojny, na zapleczu lichego, niedogrzanego baraku i przy ogromnym wsparciu polskich jeńców, powstała oraz miała premierę kompozycja ambitna, trudna, nieprzystająca do obozowej rzeczywistości. Jak do tego doszło? O tym opowiada muzykolog, historyk, znawca, miłośnik i propagator twórczości Oliviera Messiaena, prof. Jerzy Stankiewicz.

Odcinek został nagrany w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Serdecznie dziękujemy za gościnę!

Praga była pierwszym miastem na świecie, które w pełni poznało się na geniuszu Mozarta. Dla Pragi napisał on swoją najlepszą operę – „Don Giovanniego” oraz najsłabszą – „Łaskawość Tytusa”. Prażanie starali się okazać Mozartowi jak najwięcej uwielbienia i docenienia, zarówno za jego życia, jak i po śmierci. Choć za życia nie mogli dać mu tego, czego pragnął, czyli stanowiska kapelmistrza, to po śmierci uczcili jego pamięć tak godnie, jak na to zasługiwał. Pierwsze wielkie upamiętnienie przedwcześnie zmarłego twórcy odbyło się w Kościele św. Mikołaja na Małej Stronie i zgromadziło 120-osobową orkiestrę, chór, solistów oraz cztery tysiące żałobników. To do Pragi przeprowadziła się wdowa po Mozarcie, Konstancja, wraz z osieroconymi synami. W drugiej części audycji przybliżam okoliczności powstania i premiery Don Giovanniego, opowiadam o tajemniczym spotkaniu Mozarta z Casanovą, a także o uwikłaniu „Łaskawości Tytusa” w wielką politykę. Zapraszam do słuchania!

Muzyka w odcinku:

1. Jaromír Nohavica, „Árie Leporella” [live] wyk. Janáčkova filharmonie Ostrava, dyr. Marko Ivanović (23.10.2013)

2. Fragment ścieżki dźwiękowej filmu „Amadeusz”, reż. Miloš Forman (1984), finałowa scena „Don Giovanniego” z monologiem F. Murraya Abrahama (Salieri).

3. W.A. Mozart „Bella mia fiamma” KV 528, wyk. Markéta Böhmová, Janáčkova filharmonie Ostrava, dyr. Stanislav Vavřínek [live] (12.11.2020).

4. W.A. Mozart „Don Giovanni”, uwertura, RSO-Berlin, dyr. Ferenc Fricsay, Deutsche Grammophon (1958).

5. W.A. Mozart „Fantazja (improwizacja na organach Strahova)”, KV 528a, wyk. Nieznane.

6. W.A. Mozart, aria „Parto, ma tu mio ben” z opery „Łaskawość Tytusa”, wyk. Marianne Crebassa, MusicAeterna, dyr. Teodor Currentzis reż. Peter Sellars [live], Salzburger Festspiele (2017).

7. F.A. Rossler/Rosetti „Requiem aeternam” z „Requiem für Mozart”, wyk. La Gioia, Camerata Filarmonica Bohemia, dyr. Johannes Moesus, Ars Produktion (2011).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Jeszcze niedawno serwis operabase.com podawał, że „Cyganeria” była najczęściej graną operą na świecie. Zdaniem wielu muzykologów to najlepsza opera Pucciniego, choć tak naprawdę aż 9 z 12, które skomponował, na stałe gości w repertuarach teatrów operowych. Od premiery minęła cała epoka, wybuchły dwie światowe wojny, kultura zmieniła się diametralnie, a „Cyganerię” gra się nieustannie. Dlaczego? Może po prostu Pucciniemu udało się powiedzieć coś o nas samych, spragnionych wolności i wielkiej miłości, ale nie na królewskich dworach, tylko w ubogiej paryskiej mansardzie. Jakoś tak jest, że pod skórą mamy „Cyganerię”, a nie „Toskę”. Może bliżsi nam są hafciarka i poeta niż wielka primadonna i malarz-rewolucjonista w szponach politycznego konfliktu. Może tak bardzo do nas przemawiają słowa Mimi o tym, że „zobaczyć pierwszy promień słońca po ciężkiej zimie to jak mieć dla siebie cały świat”?

Dokładnie dziś, 29 listopada 2024 roku obchodzimy setną rocznicę śmierci Pucciniego. Z tej okazji zapraszam, byśmy wspólnie bliżej przyjrzeli się„La Bohème”.

Fragment fantazji fortepianowej na tematy z „La Bohème” w transkrypcji Thomasa Labé na początku grał autor.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Dziewiąty odcinek na żywo Szafy, czyli cringe na Fryderykach – po co te nagrody są, komu służą i jak robić galę, by nie było zgrzytania piachu w zębach. Oprócz tego pytanie o to, dlaczego instytucje muzyczne stają się prywatnymi folwarkami oraz co jest nie tak z biogramami artystów, które dostajemy przed koncertami.

Podcast powstał dzięki ⁠Mecenasom⁠ Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie ⁠Patronite.pl⁠.

„Nie siedzieliśmy bezczynnie, zanosząc się łzami na brzegach Babilonu, a nasze pragnienie kultury było tak samo silne, jak wola życia” – napisał w eseju „Goethe i getto” Viktor Ullmann. Uprawienie muzyki, chodzenie na koncerty, przygotowywanie recitali i widowisk dla wielu mieszkańców getta Theresienstadt było sposobem przetrwania – starali się odtworzyć życie i świat, którego zostali przez nazistów pozbawieni. Nie wiedzieli jednak, że nawet najszlachetniejsze próby ocalenia sztuki w piekle, jakim stał się dla nich Terezin, mogą zostać wykorzystane przeciwko nim samym, a nawet przeciw wszystkim Żydom brutalnie mordowanym w sieci obozów koncentracyjnych. Sztuka miała strać się propagandowym narzędziem w rękach nazistowskich władz, a wreszcie powodem, dla którego jej twórcy zostali skazani na śmierć.

Jak do tego doszło? W jaki sposób hitlerowcy próbowali skapitalizować walkę o przetrwanie terezińskich Żydów? Wreszcie – co działo się w getcie pod koniec wojny? O tym opowiadam w trzecim i ostatnim odcinku poświęconym sztuce getta Theresienstadt.

Muzyka w odcinku (fragmenty):

1. E. Kalman „Kommt mit nach Varasdin” (aranżacja), wyk. Christian Gerhaher, Gerold Huber, Deutsche Grammophon 4777147 (2007).
2. K. Švenk, „Všechno jde!”, wyk. Anne Sophie von Otter, Bengt Forsbergh, Bebe Risenfors, Deutsche Grammophon 4777147 (2007).
3. K. Švenk, „Ukolébavka”, wyk. Lucia Diaferioo Azzellino, Francesco Lotoro, „KZ Musik” Vol. 21 (2012).
4. H. Krása, „Brundibár“, „Tohle je malý Pepíček”, „Brundibár poražen”, wyk. Radiowy chór dziecięcy Disman z Pragi, dyr. Joža Karas, Channel Classics 1993.
5. K. Švenk, „Všechno jde!” (w 3 językach), wyk. Ruth Elias, Christophorus (2010).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Giovanni Antonini zaczynał działalność w latach osiemdziesiątych na fali rosnącej popularności wykonawstwa historycznego. Przez wiele lat  wypracował jednak własny styl, który coraz bardziej odchodzi od autentyzmu i zmierza w kierunku własnego, indywidualnego stylu oraz innowacyjnych pomysłów łączenia muzyki dawnej z nową. W najnowszym odcinku pytam wybitnego włoskiego dyrygenta i flecistę o Haydna, którego komplet symfonii nagrywa ze swoim zespołem, o to, jak zmieniła się publiczność i dlaczego współcześnie tak chętnie sięga po muzykę przeszłości, a tak niechętnie po muzykę nową.

Giovanniemu Antoniniemu na potrzeby tłumaczenia głosu użyczył Paweł Riess.

Podcast został zrealizowany w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

„Lidia Grychtołówna Plays in 2022” to najnowsza płyta legendarnej pianistki. Nagrana bezkompromisowo, zarówno w sensie jakości interpretacyjnej, jak i wysiłku włożonego w jej osiągnięcie. Album ma w tym tygodniu swoją premierę. Rozmawiam z jego twórcami – Bohaterką tytułową oraz Markiem Musiołem szefem Fundacji Art & Progress i spiritus movens przedsięwzięcia, m.in. o utworach, o tym, jakie miejsce zajmują w bogatym i długim życiu pianistki, a także o tym, czy łatwo ją było namówić do nagrania. W odcinku zamieszczam również fragmenty albumu. Zapraszamy do posłuchania!

Płytę zarówno w wersji CD, jak i na winylu można zakupić TUTAJ. 

Wkraczaliśmy w ten rok z bagażem pandemii na plecach. Prędko nasz świat dotknął inny kryzys, czyli inwazja Rosji na Ukrainę. Oprócz tego sztuczna inteligencja i galopujący postęp nowych technologii, wysokie ceny energii, inflacja, spadki frekwencji. Jaki był ten rok w świecie muzyki klasycznej? Czy wyłącznie kryzysowy?

Co było wydarzeniem muzycznym 2022 roku? Którego artystę najbardziej podziwialiśmy? Którą płytę uznajemy za album roku? Co nas zdziwiło, co rozczarowało, a co zwyczajnie wkurzyło? Czym się zachwycaliśmy? Podsumowują: Mateusz Borkowski i Oskar Łapeta.

Serdeczne podziękowania kieruję do Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, która ugościła nas i umożliwiła realizację nagrania.

Sara Scuderi była jedną z największych śpiewaczek lat trzydziestych. Zadebiutowała w wieku zaledwie 19 lat. Niedługo później dostała propozycję z La Scali, gdzie tryumfowała przez siedem sezonów, występując m.in. u boku Beniamina Gigli. Gdy pod koniec lat czterdziestych przeszła na emeryturę, pamięć o niej zaczęła gasnąć. Ostatnie lata życia spędziła w Casa Verdi – pierwszym domu spokojnej starości dla muzyków, utworzonym przez Giuseppe Verdiego. Kompozytor uważał to miejsce za swoje największe dzieło.

To właśnie tam w 1984 roku odwiedził Sarę Scuderi Daniel Schmid, szwajcarski reżyser, który postanowił nakręcić dokument o Casa Verdi. Śpiewaczka stała się przewodniczką reżysera po miejscu, gdzie „przeszłość staje się teraźniejszością”. Jak doszło do powstania Domu Verdiego? Czym jest dzisiaj? Kim są jego mieszkańcy?

PS. Chór „Va, pensiero” zabrzmiał w archiwalnym wykonaniu Orchestra Sinfonica e Coro di Roma della RAI pod batutą Fernando Previtalego (1951).

Link do oficjalnej dystrybucji filmu „Pocałunek Toski”.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

2 godziny i 40 minut – tyle, co typowa opera – trwała tragedia Titanica, największego i najwspanialszego statku pasażerskiego, który powstał w 1912 roku. Gdy na pokładzie, na który wdzierała się lodowata woda Atlantyku, trwały dantejskie sceny ewakuacji, ośmioro dzielnych muzyków postanowiło ukoić nerwy ludzi, którzy stanęli twarzą w twarz ze śmiercią. Za tę duchową pomoc, którą nieśli w czarnej godzinie, wszyscy zapłacili życiem. Byli pierwszymi bohaterami najgłośniejszej morskiej katastrofy w historii. Kim byli? Dlaczego zdecydowali się grać na Titanicu? Jakie nadzieje wiązali z tym zleceniem i wreszcie – czy istotnie cała ósemka wykazała się heroizmem, o którym pisano w gazetach?

Zapraszam na pierwszą część opowieści o muzykach Titanica.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Jak tworzy się muzykę do „Wiedźmina”, „Cyberpunka 2077” czy „Dead Island”? Ile to ma wspólnego z pisaniem muzyki „poważnej” i czy muzyka do gry może być arcydziełem? Czy ten biznes się opłaca i z jakimi wyzwaniami musi się mierzyć kompozytor wykształcony w świecie muzyki klasycznej, który zapragnie spróbować swoich sił w wirtualnej rzeczywistości? Między innymi o tym rozmawiam z Pawłem Pietruszewskim, kompozytorem, dyrygentem, sound designerem, producentem i aranżerem, wykładowcą w Dolnośląskiej Szkole Wyższej oraz Szkole Muzyki Nowoczesnej i właścicielem PP music studio. W podkaście wykorzystaliśmy fragmenty soundtracku do gry „Tools up!”, wyprodukowanej przez The Knights of Unity.

Krytycy kościoła katolickiego – zarówno konserwatywni, jak i postępowi – twierdzą, że w muzyce kościelnej nastąpił kompletny upadek. Faktycznie, gdy słucha się sacro-polo, widzi się keyboardy zastępujące organy, czy obserwuje w kościoły, w których nie odbywają się żadne koncerty, można tak pomyśleć. Jednak to, co razi najmocniej, nie zawsze definiuje całość. Aby poszerzyć horyzont tego problemu, zaprosiłem do rozmowy  Siostrę Wojciechę A. Tarnawską OP, która promuje śpiewanie chorału gregoriańskiego (także na Instagramie!). Siostra jest muzykolożką, gra na organach, śpiewa i propaguje piękno muzyki kościelnej i robi to w niewielkiej miejscowości Bobowa w Małopolsce.  Pytam siostrę także o to, skąd muzyka wzięła się w jej życiu, jak jej zdaniem należy wykonywać chorał i o obecność muzyki w zakonach żeńskich.

W szóstym odcinku na żywo m.in. o tym, czy edukacja muzyczna w Polsce to katastrofa, czy inscenizacje operowe powinny wystartować w wyścigu o uwagę widza z popularnymi serialami, a także, czy można grać Bacha na gitarze (Można, jeszcze jak!). Ponadto: wyzwania współczesnej krytyki muzycznej, poglądy Elżbiety Chojnackiej na HIP, a także odpowiedź na pytanie, czy ułożę TOP 10 utworów muzyki klasycznej (nie).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa i Kultury Dziedzictwa Narodowego.

Dlaczego artyści w Polsce zarabiają tak mało? Autorzy raportu "Policzone i Policzeni" mówią wprost - sytuacja jest dramatyczna! Jak wygląda praca muzyków i z czym muszą się mierzyć? Jaką rolę w tym wszystkim odgrywają media społecznościowe i sztuczna inteligencja? Oprócz tego Wasze pytania: Jak uczyć wychowanków szkół muzycznych krytyki muzycznej i krytycznego myślenia? Z jakich zakamarków muzyki niemieckiej wyłania się Mickiewicz? Czy warto jeszcze nagrywać płyty? Co gdyby AI miała odtworzyć zaginione dzieła muzyczne, np. "Pasję wg. św. Marka" J.S. Bacha? Raport "Policzone i Policzeni" znajdziesz TUTAJ. Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Z okazji dziesiątego odcinka przybył ON – Jego Wysokość Fortepian, ale nie ten romantyczny, z pianistą, który odrzuca poły fraka i gra chopinowskiego poloneza, tylko współczesny, świeży, perkusyjny, otwarty na eksperymenty, wchodzący w związki z elektroniką. Moją gościnią jest znakomita pianistka Martyna Zakrzewska, specjalizująca się w muzyce współczesnej, związana ze Spółdzielnią Muzyczną contemporary ensemble. Rozmawiamy o tym, jak zmieniło się w XX i XXI stuleciu podejście kompozytorów do fortepianu, co ma do roboty pianista, który zakochał się w muzyce nowej, a nawet zastanawiamy się, czy prof. Halina Lorkowska, robiąc przed laty w Poznaniu awanturę o preparację fortepianu, faktycznie była w błędzie. Naszą rozmowę wzbogaciliśmy o kilka niepublikowanych dotąd nagrań, dokonanych przez moją gościnię.

Czym różnią się skrzypce barokowe od współczesnych? Czy słuszność mają ci, którzy żartują z grania „na flakach”, czy ci, którzy śmieją się z „machania smyczkiem w prawo i w lewo”? Czy skrzypek barokowy to gadżeciarz? Ile zestawów strun nosi w futerale i czy do każdego utworu ma inny smyczek? Na te i inne pytania odpowiada Martyna Pastuszka, skrzypaczka, solistka, kameralistka, współzałożycielka i szefowa {oh!} Orkiestry Historycznej, dwukrotnie nominowana do Paszportu Polityki. Naszą rozmowę wzbogaciliśmy o fragmenty nagrań dokonanych przez moją gościnię. Link do rozmowy z Janem Tomaszem Adamusem, o której wspominamy: https://spoti.fi/3jkaSck

Jego życie ktoś nazwał „najdłuższym samobójstwem w historii”. Odszedł przedwcześnie, mając zaledwie 51 lat, był chorobliwie nieśmiały i bardzo samokrytyczny, a pozostawił niezatarty ślad w historii jazzu. Bill Evans zrewolucjonizował koncepcję tria, stworzył własny, rozpoznawalny styl, na który składała poetyckość gry, umiarkowana, liryczna ekspresja, zdolność grania niewielkim, cichym dźwiękiem i indywidualna umiejętność improwizowania, wyprowadzona w dużej mierze z dorobku francuskich impresjonistów. Wiele jego albumów to ulubione płyty na półkach miłośników jazzu. Skąd się to wzięło, kim był Evans i co zadecydowało o jego sławie opowiada Piotr Jagielski, dziennikarz muzyczny, autor niedawno wydanej książki „Święta tradycja, własny głos. Opowieści o amerykańskim jazzie” (Wydawnictwo Czarne).

Czy trema jest zawsze przeszkodą w występie, czy też siłą mobilizującą? Czy artysta, który nie odczuwa tremy zepsuje występ? Czy obecność publiczności wzmaga tremę, czy może być na nią lekarstwem? Na te i wiele innych pytań odpowiada Julia Kaleńska-Rodzaj, autorka książki „Psychologia tremy”, wydanej niedawno przez Wydawnictwo Naukowe PWN, psycholożka związana z Instytutem Psychologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, specjalizująca się w psychologii muzyki, zwłaszcza w zagadnieniach psychologicznego przygotowania muzyka do występu publicznego.

Recenzja książki pióra Łucji Siedlik na łamach Ruchu Muzycznego dostępna jest TUTAJ. 

Muzyka, która pojawia się w nowej czołówce podcastu, to „Idylle” Emmanuela Chabriera z cyklu „Pièces pittoresques” (1880) w archiwalnym wykonaniu Marcelle Meyer, francuskiej pianistki współpracującej z grupą Les Six.

Zapraszam do posłuchania odcinka na żywo, który w całości poświęciłem omówieniu wyników II Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego na Instrumentach Historycznych, który zakończył się 14 października 2023 roku w Warszawie. Opowiadam, dlaczego słucham Konkursów Chopinowskich, czemu na końcu dostajemy uśrednione wyniki, a indywidualności odpadają po drodze, czego poszukujemy na tym Konkursie i dlaczego "The Real Chopin" to utopia.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

 

Dzielnica, w której zamieszkałem w Pradze, Smíchov, jeszcze nie istniała, gdy po raz pierwszy Mozart przybył do Pragi w styczniu 1787 r. Na jej obecnym terenie znajdowała się w zasadzie tylko jedna budowla – Willa Bertramka należąca do małżeństwa wpływowych muzyków – kompozytora i pianisty Františka Xavera Duška i jego żony, Josefíny Duškovej.  Mozart był ich gościem i to na ich zaproszenie przybył do miasta. Tam też w pocie czoła, w przeddzień premiery kończył pisać uwerturę do „Don Giovanniego” – opery dla Pragi napisanej. Bertramka, dzisiaj mieszcząca muzeum Mozarta, jest jednym z wielu miejsc świadczących o bliskich relacjach kompozytora z Pragą – miastem, które pokochało go bezgraniczną miłością, którego mieszkańcy, doskonale muzycznie wyedukowani, głodni nowej muzyki i potrafiący ją docenić, od razu poznali się na geniuszu wiedeńskiego twórcy.

Jakie znaczenie dla Mozarta miała Praga, a jakie dla Pragi Mozart zarówno za życia, jak i po śmierci? Opowiadam o tym w dwóch najbliższych odcinkach Szafy.

Muzyka w odcinku:

1. W.A. Mozart, „Wesele Figara”, aria „Non piu andrai”, wyk. Renato Capecchi, Deutsches Symphonie-Orchester Berlin, dyr. Ferenc Fricsay (DG, 1961)
2. W.A. Mozart, „Symonia D-dur” nr 38 KV 504, cz. III i II, wyk. Philharmonia Orchestra, Herbert von Karajan (EMI, reedycja 1989)

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

„Po co męczyć gamę, gdy się gra akompaniament” – śpiewał swego czasu Zbigniew Łapiński w piosence „Akompaniator”. Tytułowy muzyk łupie akordy, których nikt nie słyszy i cieszy się, ilekroć ktokolwiek rozpozna go na skrawku sceny, który zajmuje schowany za solistą. Walką z takim rozumieniem roli pianisty towarzyszącego zajmował się przez całe swoje artystyczne życie Jerzy Marchwiński, pianista i pedagog. Pisał tak: „W przekonaniu ogółu pianista to prawie zawsze artysta występujący solo. Pianista, który nie gra sam, jakby pianistą być przestawał. Staje się dziwnym stworem, kimś zbliżonym do akompaniatora. Wszyscy inni wykonawcy – skrzypkowie, klarneciści, trębacze – pozostają sobą bez względu na to, czy grają sami, czy z innym wykonawcą, czy siedzą w orkiestrze, czy przed nią stoją. Jedynie pianista staje się kimś innym. Niestety również we własnej świadomości. Uważam to za sytuację wielce szkodliwą artystycznie i psychologicznie dla rzeszy adeptów fortepianu.” O roli akompaniatora, czy właściwie muzycznego partnera, rozmawiam z Piotrem Sałajczykiem, pianistą, który ma na swoim koncie zarówno występy solowe, jak i kameralne, a także opiekuje się adeptami sztuki pianistycznej jako wykładowca Akademii Muzycznej w Katowicach. W odcinku słuchamy nagrań, których mój rozmówca dokonał z Piotrem Pławnerem oraz z Kwartetem Śląskim. 

Gdy myślimy o wielkich gwiazdach opery XIX wieku, często nie uświadamiamy sobie, że były one bohaterkami nie masowej wyobraźni, a wyobraźni garstki ludzi – tych, którzy operę profesjonalnie opisywali, ludzi z branży oraz tych, których stać było na bilet. Opera wkroczyła w życie przeciętnego człowieka dzięki fonografii i kinematografii. To tej przemianie sposobu komunikacji swoje blisko 2 miliony odbiorców zawdzięcza dzisiaj Aida Garifullina albo gwiazdy operowego crossoveru. Jedną z artystek, które tę przemianę zapoczątkowały była Lily Pons, której rocznica urodzin przypada w dniu, kiedy publikuję ten odcinek. Kim była, jak zbudowała swoją popularność i z czym musiała się mierzyć, gdy gazety w latach 30 bardziej zwracały uwagę na jej wygląd niż głos? O tym wszystkim opowiadam w #126 odcinku.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Praca doktorska, o której wspomniałem pod koniec jest tu:

G. Bombola, „Can’t Help Singing: The Modern Opera Diva in Hollywood Film”

Badania Narodowego Centrum Kultury dotyczące uczestnictwa Polaków w kulturze nie pokazały niczego nowego - tylko 3-4% ludzi regularnie chodzi na koncerty festiwalowe, do filharmonii oraz opery i stan rzeczy nie zmienił się specjalnie od 2019 roku. Dlaczego tak jest? Co z tym zrobić? Jaką rolę odgrywa edukacja? O tym wszystkim w 10. odcinku LIVE nagranym u progu nowego sezonu koncertowego 2024/2025.
To nie wszystko - w odcinku także o tym, gdzie szukać interesujących koncertów solowych innych niż najpopularniejsze oraz o pułapkach nadmiernego przywiązania do historycznych instrumentów.

Badania NCK:

1. Uczestnictwo Polaków w kulturze w 2023 roku.

2. Preferencje muzyczne.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Był barwnym ptakiem PRL-u i ludowym impresariem przybliżającym operę masom pracującym miast i wsi, jak powiedział o nim złośliwie Jerzy Waldorff. Był bez wątpienia nietuzinkowym popularyzatorem i wyrazistą osobowością medialną, celebrytą minionego ustroju. Choć Bogusław Kaczyński zmarł w 2016 roku, pamięć o nim nie gaśnie i w ciągu raptem dwóch ostatnich lat ukazały się aż dwie jego biografie – jedna Anny Lisieckiej, wydana została w 2022 roku, druga Bartosza Żurawieckiego premierę miała 13 marca tego roku. Pierwsza pomnikowa, druga obrazoburcza. Kim był Bogusław Kaczyński? Na czym polegał jego fenomen i dlaczego wciąż budzi zainteresowanie? Czy dla muzyki zrobił więcej dobrego, czy złego?

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

„Kim pan jest, panie Aleksandrze?” – wzorem francuskiego dziennikarza pytającego o Messiaena rozpoczynam rozmowę z perkusistą Aleksandrem Wnukiem, specjalizującym się w muzyce współczesnej. Perkusista to instrumentalista grający w zasadzie na nieograniczonej ilości instrumentów. Kim zatem jest? Jaka jest jego tożsamość? Jak ćwiczy? Jaki jest jego status w środowisku muzycznym? Czym jest postperkusja?

Naszą rozmowę prowadzimy zainspirowani artykułem Aleksandra Wnuka w Ruchu Muzycznym. Na końcu odcinka słuchamy utworu Nicole Lizée Katana of Choice w wykonaniu mojego gościa.

„Opowiadamy się za sztuką wysoką, za sztuką niedosłowną, za abstrakcyjnym pięknem, które otwiera umysły. Odrzucamy antynowoczesną, oportunistyczną estetykę prymitywnego gustu mas” – pisał na łamach „Ruchu Muzycznego” gość najnowszego odcinka podcastu, Jan Tomasz Adamus, dyrektor capelli cracoviensis, Festiwalu Opera Rara i Festiwalu Bachowskiego w Świdnicy. Rozmawiamy o tożsamości zespołu artystycznego – czy zespół ma swój brand, markę, identyfikację? W oparciu o jakie idee można je budować i w jaki sposób: po dyktatorsku, czy może demokratycznie? Wszystkie odcinki podcastu dostępne są na stronie www.szafamelomana.pl

Z Martą poznaliśmy się podczas Festiwalu Bachowskiego w Świdnicy, gdzie podbiła serca publiczności pełną wdzięku, blasku i technicznej sprawności grą na flecie traverso. Choć dopiero co obroniła licencjat na Akademii Muzycznej w Katowicach, ma już pierwsze poważne sukcesy konkursowe oraz grono wiernych fanów. Po Świdnicy spotkaliśmy się w innym urokliwym mieście – Cieszynie, skąd Marta pochodzi, i tam nagraliśmy historyczny odcinek Szafy – pierwszy i na pewno nie ostatni wywiad w świetnie zapowiadającej się karierze młodej flecistki. W odcinku także zamieściliśmy niepublikowane dotąd nagrania kompozycji F. Couperina, G.P. Telemanna, i C.P.E. Bacha w wykonaniu Marty Gawlas, Cohaere Ensemble oraz Arte dei Suonatori.

W tragicznej historii XX wieku trudno o drugie takie dzieło. „VII Symfonia Leningradzka” Dmitrija Szostakowicza, pełna rozmachu kompozycja została w radzieckiej prasie okrzyknięta „tryumfem człowieczeństwa zrodzonym z sumienia radzieckiego narodu, który bez wahania podjął, walkę z siłami zła”. Tryumf ten, którego najpełniejszym wyrazem była prezentacja utworu w oblężonym, zrujnowanym i głodującym mieście miał wysoką cenę ludzkiego życia oraz prawdy, która na wojnie zawsze ginie jako pierwsza. Czy „VII Symfonia” była wyrazem niezłomności ludzkiego ducha, czy narzędziem propagandy – elementem gry politycznej Stalina, podobnie jak mieszkańcy oblężonego Leningradu, których cierpienie miało posłużyć w równym stopniu jak czołgi i armaty do walki z III Rzeszą?

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Podróż do getta Theresienstadt przypomina podróż do kolejnych kręgów piekła Dantego. Poznajemy mroczny świat, słuchając opowieści jego mieszkańców, których przedstawia przewodnik – Wergiliusz. Naszych bohaterów od  tych u Dantego różni  jedno – wszyscy byli winni tego samego „przestępstwa” – swojego pochodzenia. Naszym Wergiliuszem będzie w tej podróży Viktor Ullmann, jeden z najaktywniejszych muzyków getta – urodzony w Cieszynie kompozytor, pianista, dyrygent, ale także kronikarz, piszący artykuły i recenzje odbywających się w getcie koncertów, dokumentujący i opisujący walkę o godność i nieposkromioną wolę życia.

Muzyka w odcinku (fragmenty)

1. V. Ullmann, „Berjoskele” z „Drei Jiddische Lieder”, wyk. Emilie Berendsen, David Bloch, prod. Alexander Goldscheider, Romantic Robot (1991).
2. V. Ullmann, „Warum sind wir gefangen?” z opery „Der Sturz des Antichrist”, wyk. Orkiestra Filharmonii z Bielefeld, dyr. Rainer Koch, CPO 2013.
3. L. v. Beethoven, „XIV Sonata fortepianowa cis-moll” op. 27 nr 2 (cz. I), wyk. Alice Herz-Sommer, fragment filmu dokumentalnego „From Hell to Paradise”, reż. Michael Teutsch (2005).
4. V. Ullmann, „Fünf Liebeslieder”, nr 2 „Am Klavier”, wyk. Anne Sofie von Otter, Bengt Forsberg, Deutsche Grammophon 4777147 (2007)
5. V. Ullmann, „Čtyři písně na slova čínské poezie” (I), wyk. Karel Bermann, Alfred Holeček, Channel Classics 1991.
6. V. Ullmann, „Der Kaiser von Atlantis” (fragmenty), wyk. (live), Prinzregenten Theater Munich 10.10.2021, Monachiijska Orkiestra Radiowa, dyr. Patrick Hahn, BR Klassik 2022.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Arnold Rosé, znakomity skrzypek, przez pół wieku koncertmistrz nie tylko Wiedeńskich Filharmoników, ale także opery, bez mrugnięcia okiem w wieku 75 lat został wyrzucony z zespołu, któremu poświęcił niemal całe życie. Powód był prosty – z pochodzenia był Żydem, a w nazistowskim państwie, którym Austria stała się po Anschlussie, dla Żydów, nawet tak zasłużonych, nie było miejsca.

O tej historii, podobnie jak o wielu innych, przez lata niewiele się mówiło. Archiwa Filharmonii Wiedeńskiej aż do 2013 roku były pilnie strzeżoną tajemnicą. O tym, co kryły, opowiadam w drugim odcinku cyklu „Muzyka czasu wojny” poświęconym Wiedeńczykom. Opowiadam m.in. o wojennym repertuarze orkiestry, o tym skąd wziął się słynny Koncert Noworoczny, o kontaktach orkiestry z nazistowskimi zbrodniarzami, a wreszcie o denazyfikacji, do której tak naprawdę nigdy nie doszło.

Więcej informacji o archiwach Filharmonii Wiedeńskiej znajduje się tutaj.

Muzyka w odcinku (fragmenty):

1. J. Strauss II, „Russischer Marsch”, wyk. Filharmonicy Wiedeńscy, dyr. Clemens Krauss (1941).
2. J. S. Bach, „Koncert podwójny d-moll” (cz. I Vivace) BWV 1043, wyk. Arnold i Alma Rose, orkiestra kameralna Filharmonii Wiedeńskiej (1928), reedycja dla NAXOS (2019).
3. J. Strauss II, „Wiener Blut”, wyk. Filharmonicy Wiedeńscy, dyr. Clemens Krauss (1941).
4. G. Mahler, „IX Symfonia” (cz. IV), wyk. Filharmonicy Wiedeńscy, dyr. Bruno Walter (1938).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Dwie znakomite skrzypaczki należące do Radical Polish Ansambl opowiadają o tym, jak zakochały się w muzyce ludowej, na czym polega jej siła i w jaki sposób walczą o artystyczne równouprawnienie twórczości ludowej i tzw. „poważnej”. Jest także o Chopinie – trochę w kontekście  odbywającego się właśnie II etapu Konkursu, w którym królują walce, polonezy i mazurki. W odcinku wspominamy o rozmowach z Maciejem Filipczukiem dla Polskiego Radia oraz dla Narodowego Centrum Kultury, a także polecamy posłuchanie utworu „Il Combattimento di Gaca e Meto”.

W drugim odcinku na żywo aktualności: finał sezonu Berliner Philharmoniker i bojkot muzyki rosyjskiej na konkursach muzycznych. O francuskich uczniach i Ave verum Mozarta w Lourdes – czy to zamach na laickie szkolnictwo we Francji? O likwidacji McGill Conservatory w Montrealu i rozwiązaniu orkiestry symfonicznej w San Antonio, w Teksasie. O darmowych lekcjach muzyki w Luksemburgu i Narodowym Programie Edukacji Muzycznej w Wielkiej Brytanii. O rozbudowie Akademii Muzycznej w Katowicach oraz nowym dyrektorze Opery Krakowskiej.

Omawiane płyty:
„Cello Works” Mateusza Ryczka
„Farewells” Jakuba Józefa Orlińskiego i Michała Biela
„Colombina” Fahmiego Alqhaia i Accademia del Piacere

Odpowiedzi na Wasze pytania, m.in.: na jakim sprzęcie słucham muzyki, czy byłem kiedyś wykonawcą, jakie jest najlepsze niepolskie miasto na koncerty oraz jaka muzyka tworzy intro mojej audycji.

24 stycznia 1975 roku w Operze w Kolonii, licząca ponad 1400 osób publiczność była świadkami niezwykłego koncertu – trwającej przeszło godzinę improwizacji, której autorem był 29-letni amerykański pianista Keith Jarrett. Nie był tej publiczności dobrze znany. Słuchacze, złaknieni jazzowych koncertowych, których wiele nie nadawano w telewizji czy w radiu przybyła głównie z ciekawości i także dlatego, że bilety były dość tanie. Nikt nie spodziewał się, że weźmie udział w historycznym wydarzeniu – nagraniu, które przejdzie do historii jazzu, pokona granice gatunkowe, stanie się emblematyczne dla wytwórni ECM, a wreszcie zostanie najlepiej sprzedającym się albumem pianistycznym, którego posiadanie w domowej płytotece będzie dowodem dobrego smaku i bycia na poziomie.

W tym roku i w dniu, gdy publikuję ten odcinek, mija dokładnie 50 lat od tamtego wieczoru. Wspólnie w 146 odcinku poznamy jego fascynującą historię i zastanowimy nad zawrotną popularnością, którą osiągnął.

Najserdeczniejsze podziękowania składam Henrikowi Kilhamnowi, autorowi kanału YouTube Sonata Secrets za udostępnienie swojego nagrania I części „The Köln Concert” oraz dziennikarzowi muzycznemu i pisarzowi Piotrowi Jagielskiemu za obszerną rozmowę w drugiej części odcinka.

Podcast powstał dzięki ⁠Mecenasom⁠ Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie ⁠Patronite.pl⁠.

Szafa Melomana to pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, tworzony przez dziennikarza Mateusza Ciupkę. To fascynujące historie kompozytorów, wykonawców i utworów, zawsze wzbogacone o liczne konteksty historyczne i kulturowe. Nowe odcinki w co drugi piątek na popularnych platformach podcastowych.

Mateusz Ciupka – publicysta muzyczny, autor Szafy Melomana, pierwszego polskiego niezależnego podcastu o muzyce klasycznej, redaktor w magazynie ⁠Ruch Muzyczny⁠. Pracował w Operze Krakowskiej, współpracował m.in. z Krakowskim Biurem Festiwalowym, Filharmonią Narodową i Filharmonią Śląską, publikował w „Ruchu Muzycznym”, „Dwutygodniku” i magazynie „Glissando”. Przeprowadził rozmowy m.in. z Garrickiem Ohlssonem, Masaakim Suzukim, Ermonelą Jaho i Giovannim Antoninim. Jest autorem Małej Monografii Romualda Twardowskiego, wydanej nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego w 2023 roku. Mieszka i pracuje w Pradze, w Czechach.

15 kwietnia 1912 roku o godzinie 2:17 potężne ciśnienie wody rozerwało przewody parowe na Titanicu. W wyniku tego ostatnie źródło światła na ciemnych wodach Atlantyku zgasło. Noc była bezksiężycowa, wszystko pogrążyło się w ciemności. Z dużej odległości dało się słyszeć krzyki ludzi, którzy nie dostali się do łodzi ratunkowych i ginęli w lodowatej wodzie. Kilka minut później ocean pochłonął największy statek świata, a wraz z nim półtora tysiąca niewinnych osób, w tym ośmiu muzyków, którzy niemal do ostatniej chwili grali ku pokrzepieniu serc. Czy na pewno? Czy wielka mitologia, która zbudowana została wokół tamtej tragedii wytrzymała próbę badań naukowych? Czy bohaterowie tamtych dni byli nimi naprawdę, czy zostali nimi wykreowani?

Na to pytanie postaramy się odpowiedzieć w drugiej części opowieści o muzykach Titanica. W tym odcinku mamy także gościa specjalnego – p. Krzysztofa Mędralę, znawcę tematyki Titanica, kolekcjonera pamiątek związanych z tym transatlantykiem i firmą White Star Line oraz członka British Titanic Society.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

O Tatianie Nikołajewej głośno zrobiło się w 1950 roku, gdy zwyciężyła w wielkim, międzynarodowym Konkursie w Lipsku, zorganizowanym z okazji 200-lecia śmierci Jana Sebastiana Bacha. Podobno w kategorii fortepianu trzeba było wykonać jedno wybrane preludium i fugę z „Das Wohltemperierte Klavier”, a ona poprosiła jurorów, by sami zdecydowali, co ma zagrać, ponieważ zna na pamięć oba tomy. Przewodniczącym był Dmitrij Szostakowicz, który zachwycony jej wykonaniem napisał dla niej własny cykl „24 Preludiów i Fug” op. 87. Ten cykl, podobnie jak dzieła Bacha, zdefiniowały karierę Nikołajewej, a dla jej życia okazały się muzycznym epilogiem – „Preludium b-moll” Szostakowicza było ostatnim utworem, który zagrała przed nagłą śmiercią po koncercie w Herbst Theater w San Francisco w listopadzie 1993 roku. W tym roku przypada 30 rocznica śmierci Nikołajewej, więc jej poświęcam ten odcinek.

Za udzielenie komentarza serdecznie dziękuję Dominice Peszko.

Muzyka w odcinku:

1. P. Czajkowski, „I Koncert fortepianowy” op. 23 (cz. III), wyk. T. Nikołajewa, orkiestra lipskiego Gewandhausu, dyr. K. Masur [live, 1990].

2. P. Czajkowski, „I Koncert fortepianowy” op. 23 (cz. III), wyk. T.a Nikołajewa, orkiestra lipskiego Gewandhausu, dyr. K. Masur, Eterna 1960.

3. D. Szostakowicz, „Preludium i fuga C-dur” z cyklu „24 Preludiów i Fug” op. 87, wyk. T. Nikołajewa, Mełodia 1960 (reedycja dla DOREMI 2017).

4. J.S. Bach, „Fuga d-moll” BWV 565, wyk. T. Nikołajewa, lata 80, rejestracja telewizyjna.

5. D. Szostakowicz, „II Koncert fortepianowy F-dur” op. 101, wyk. T. Nikołajewa, BBC Symphony Orchestra, dyr. A. Davies [live, Las Night of the Proms, 1992].

6. D. Szostakowicz, „Preludium b-moll” z cyklu „24 Preludiów i Fug” op. 87, wyk. T. Nikołajewa, Mełodia 1960 (reedycja dla DOREMI 2017).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

To miała być wielka historiozoficzna rozprawa, w centrum której znalazła się kultura niemiecka, która wydała Beethovena, Schuberta, Brahmsa z jednej strony, a z drugiej Adolfa Hitlera. „Doktor Faustus” Tomasza Manna wywołał ogromną dyskusję w chwili premiery. Wokół tej powieści, licznych zagadnień filozoficznych i muzycznych w niej poruszonych powstała ogromna ilość pytań: Czy muzyka nowa to regres kultury czy jej postęp? Dlaczego człowiek wybiera zło, dlaczego daje się mu uwieść? Co los Adriana Leverkühna mówi o wyborach estetycznych dokonywanych przez awangardowych kompozytorów XX wieku? Jaka była rola Arnolda Schönberga w teorii muzyki Theodora W. Adorna? Wreszcie czy nowoczesna muzyka może być postrzegana jako metafora, uwidoczniająca ważne zmiany na płaszczyźnie cywilizacyjnej? W ramach cyklu „Spotkania muzyki i literatury” organizowanego przez Goethe-Institut Krakau porozmawialiśmy z Małgorzatą Łukasiewicz, wybitną tłumaczką literatury niemieckiej, autorką książki „Jak być artystą. Na przykładzie Tomasza Manna” oraz Tomaszem Górnym, muzykologiem specjalizującym się w muzyce Jana Sebastiana Bacha, autorem artykułów poświęconych „Doktorowi Faustusowi”. Podcast jest zapisem otwartego spotkania, które odbyło się w Krakowie w siedzibie Goethe-Institut 29 września 2022 roku.

Kontrapunkt wydaje się zagadnieniem fachowym, które słuchacza raczej nie interesuje. A do pewnego stopnia powinno. Muzyczna logika, jak kontrapunkt nazywa klawesynista Aleksander Mocek związany z Capellą Cracoviensis, wykładowca Akademii Muzycznej w Krakowie, to jednocześnie siła twórcza. Jeśli wgłębić się w jego historyczną rolę, można zauważyć, jak wiele dzieli wykonawcę czasów na przykład baroku od współczesnego – o ileż więcej miał wolności, w jak wielu aspektach ufał mu kompozytor! Studiowanie kontrapunktu zmienia nasz punkt widzenia na ruch wykonawstwa historycznego i każe pytać, czy na przykład Bach, którego słuchamy na nagraniach, to jedyny możliwy Bach? Czy urtekst to najlepsze źródło do wykonania? Czy dzisiaj – zamiast wzorować się na mistrzach baroku – nie próbujemy rekonstruować wykonań i to nie zawsze tych najlepszych?

Nagranie zrealizowaliśmy w trakcie Festiwalu Bachowskiego w Świdnicy.

„Wyglądam jak wszystkie inne upiory, same kości i pomarszczona skóra” – wspominała jedna z mieszkanek Leningradu. Ludzie uwięzieni w pułapce, zamknięci w oblężeniu, czuli się więźniami własnych ciał, domagających się posiłku. Nie poznawali się w lustrach, a czasem własne odbicie doprowadzało ich do szaleństwa. Głód odczłowiecza, sprawia, że umiera wszystko, co było ważne w przeszłości: wartości, przyjaciele, rodzina, miłość, poczucie godności, a nawet wiek i płeć. Mimo to radziecka prasa twierdziła, że ci, którzy przetrwali mroczną zimę 1942 roku, „byli nowymi ludźmi sowieckimi, zrodzonymi w ogniu wojny, niezrównanie twardymi”. Nie byli – sami uważali, że przestali być ludźmi. Tymczasem w sierpniu 1942 roku w cieniu kolejnego niemieckiego uderzenia na miasto odbyła się w nim premiera „Siódmej” Szostakowicza. Według Eliasberga był to moment, gdy „całe miasto odzyskało swoje człowieczeństwo”. Czy faktycznie tak było? Jak doszło do tej premiery? Jakie dziedzictwo pozostawiło po sobie to wydarzenie i jak było wykorzystywane politycznie, nawet w XXI wieku? O tym wszystkim opowiadam w ostatnim odcinku serii „Symfonia oblężonego miasta”.

Nagranie w 11:32 to fragment Moderato z VII Symfonii Szostakowicza, gra NBC Orchestra pod batutą Leopolda Stokowskiego (1942).

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Jedni mówią, że to instrument bólu, inni, że najbardziej poetycki spośród dawnych instrumentów – jedno drugiego zresztą nie wyklucza. Chodzi o violę da gamba, która przez 300 lat podbijała serca słuchaczy i wykonawców, ale przegrała batalię o siłę dźwięku z wiolonczelą i na blisko dwa wieki popadła w zapomnienie. Powróciła w połowie XX wieku, na fali ruchu wykonawstwa historycznego i na nowo rozkochała w sobie słuchaczy. O tym magicznym instrumencie, o jego dziejach, popularności, jaką przyniósł mu film „Wszystkie poranki świata” i wyrażaniu siebie w muzyce rozmawiam z Krzysztofem Firlusem, gambistą, ale także kontrabasistą, związanym z NOSPR, autorem pierwszej polskiej solowej płyty gambowej o tytule „Gamba Sonatas”, nagranej wspólnie z małżonką Anną Firlus. Już 10 grudnia będzie można posłuchać Krzysztofa podczas gdańskiego festiwalu Actus Humanus.

Flet jest jednym z najstarszych instrumentów, jakie ludzkość wynalazła, ale jego złota era zaczęła się dopiero w XX stuleciu, kiedy pochód kompozytorów współczesnych podążył szlakiem wytyczonym przez Debussy’ego. O kształceniu flecisty, wolności twórczej i odtwórczej, „ walce z grawitacją” w muzyce konkretnej oraz poszukiwaniach rytualności, a także o inwestowaniu swojego czasu w projekty artystyczne, gdy ma się na głowie rodzinę i o granicy wieku flecisty – opowiada Ania Karpowicz, solistka, kameralistka, założycielka Hashtag Ensemble, inicjatorka (z Markiem Brachą) festiwalu WarszeMuzik, wiceprezeska Instytutu Wajnberga oraz laureatka Paszportu Polityki w kategorii muzyka poważna. W podkaście możecie posłuchać dwóch kompozycji, które powstały w ramach projektu TOVA: „4 rituals of women’s happiness” Marty Śniady oraz „Inner” Aleksandry Kacy. Więcej informacji o projekcie.

Czy gitara to ziomek na domówce, który utknął w kuchni? Ilu jest gitarzystów grających muzykę współczesną w Polsce i czy więcej niż dwóch? Co stało się z gitarą, gdy podłączono ją do prądu? Dlaczego na akademiach muzycznych studenci gitary mają się lepiej od innych instrumentalistów? Na te i wiele innych spontanicznych pytań, wirtuozowsko odpowiada Michał Lazar – gitarzysta specjalizujący się w muzyce współczesnej związany ze Spółdzielnią muzyczną contemporary ensemble, kompozytor i improwizator.

Niedawno postawiłem w Szafie pytanie o to, dlaczego słuchamy muzyki klasycznej. Odezwał się do mnie Mateusz Rusowicz, dyrygent, dyrektor artystyczny festiwalu Radix Poloniae i popularyzator muzyki (kanał na YouTube MrusTalks), który dał prostą odpowiedź: ponieważ nas to uszczęśliwia. Jak przekazać dalej tę prostą prawdę? Co ona oznacza? Jak wiąże się ona z emocjami, które przeżywamy na koncertach i jakich emocji potrzebuje tzw. przeciętny odbiorca muzyki klasycznej (o ile taki w ogóle istnieje). Nad tym zastanawiamy się w najnowszym odcinku.

W odcinku na żywo m.in. o zmianach kierownictwa w Radiowej Dwójce, awanturze wokół Jakuba Józefa Orlińskiego i jego spotu promującego film „Maestro”, a także o Wasze pytania: o książki Rogera Scrutona, o kompozytora, do którego ciągle wracam, o Pragę, pióra, maszyny i wiele innych! Podcast powstał dzięki ⁠⁠⁠Mecenasom⁠⁠⁠ Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie ⁠⁠⁠Patronite.pl⁠⁠⁠.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (odcinki w styczniu i lutym stanowią jeszcze realizację stypendium, w ramach którego byłem zobowiązany do nagrania 50 audycji).

Z okazji okrągłego dwudziestego odcinka podcastu nowość – reportaż, którego akcja rozgrywa się w Cieszynie. Tyle narzekałem, że muzyka klasyczna jest w moim rodzinnym mieście nieobecna lub słabo obecna, że wykrakałem i 12 września wystartował tam festiwal Cithara Sanctorum Silesia organizowany przez fundację Kulturalny Szlak i stojącego na jej czele Rafała Monitę. Inspiracją było fascynujące życie i dorobek „słowiańskiego Lutra”, czyli księdza Jerzego Trzanowskiego, autora zbioru pieśni nabożnych „Cithara Sanctorum” i rodowitego Cieszynianina. Nie czekając wiele, ruszyłem z mikrofonem w teren, aby zrelacjonować, co na tej inauguracji się działo. W reportażu wzięli udział: Jolanta Sztuchlik (kierowniczka Działu Zbiorów Specjalnych w Książnicy Cieszyńskiej), ks. Marcin Brzóska (proboszcz parafii ewangelickiej w Cieszynie), Marek Pilch (organista i klawesynista), Magdalena Pilch (flecistka) oraz Rafał Monita (teoretyk muzyki, dyrektor festiwalu). Wykorzystane zostały fragmenty płyty „Cithara Sanctorum – Pieśni słowiańskiego Lutra” (2019) w wykonaniu zespołu Cithara Sanctorum. Płytę można nabyć tutaj.

Co było wydarzeniem muzycznym 2021 roku? Jaki był najlepszy koncert, spektakl, festiwal? Którego artystę podziwialiśmy? Co nas zdziwiło, co rozczarowało, a co zwyczajnie wkurzyło? Czym się zachwycaliśmy? Jakich płyt słuchaliśmy i wreszcie – po prostu – jaki był ten rok w muzyce klasycznej? Podsumowują: Łucja Siedlik i Mateusz Borkowski. 

Tomasz Sowa, Paulina Woś i Martyna Zakrzewska w porywającej rozmowie odbywanej w tajemniczym miejscu (okazuje się na końcu odcinka, co to za miejsce) opowiadają o debiutanckiej płycie Spółdzielni muzycznej contemporary ensemble, na którą zespół kazał nam czekać aż sześć lat, a która ukazała się nakładem wydawnictwa DUX. Jak piszą artyści, „znalazły się na niej kompozycje, które ukształtowały tożsamość zespołu i zahartowały naszego muzycznego ducha. Ansambl balansuje z jedną nogą w klasyce XX wieku, a drugą w dźwiękowo-performerskich eksperymentach.”

Co sprawiło, że uznany na świecie skrzypek, grający 260 koncertów rocznie porzucił instrument i z własnej woli ubrał mundur oraz poszedł na front? Na to pytanie pomaga odpowiedzieć wojenna historia Fritza Kreislera, jednego z największych wirtuozów minionego stulecia. „Cztery tygodnie w okopach” to tytuł wspomnień, które podyktował jednemu z dziennikarzy podczas swojej rekonwalescencji, gdy ranny wrócił z walk o Galicję w 1914 roku. Wydane zostały w Stanach Zjednoczonych rok później. Są cennym świadectwem koszmaru Wielkiej Wojny, ale pozwalają także zrozumieć, dlaczego Europa stanęła w płomieniach, które pochłonęły miliony istnień ludzkich.

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.

Muzyka w odcinku:

1. M. de Falla, „Taniec hiszpański nr 1” z „La Vida breve” (w aranżacji F. Kreislera), wyk. Franc Rupp (fp.), Fritz Kreisler (skrzypce), Naxos 2005 (reedycja).

2. F. Kreisler, „Liebesleid” (wyk. F. Kreisler, 1910 i S. Rachmaninow 1921 we własnym opracowaniu).

3. F. Kreisler, „Marche miniature viennoise”, wyk. Victor Syymphony Orchestra, Charles O’Connell,

4. C.M. von Weber, „Sonata na skrzypce i fortepian nr 1”, cz. 2, wyk. Michael Raucheisen (fp.), Fritz Kreisler (skrzypce), 1930, źródło: Wikimedia commons, domena publiczna.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Był 27 lat starszy od Bartóka i 26 od Strawińskiego i Szymanowskiego, 38 od Honeggera. Choć urodził się w połowie XIX wieku, jego twórczość wyprzedziła epokę – z łatwością usłyszymy w niej oznaki nadchodzących przemian muzycznych XX stulecia. Charles Mackerras, australijski dyrygent, który miał duże zasługi w promowaniu na świecie oper Janaczka nazwał styl jego muzyki „zupełnie nowym, oryginalnym, wyjątkowym na tle innych oraz niemożliwym do zaszufladkowania”. Jakim był człowiekiem i jakim artystą? Jak na jego twórczość wpłynęła śmierć obojga dzieci oraz tragiczna, obsesyjna i niespełniona miłość? Pomiędzy lipcową rocznicą urodzin a sierpniową rocznicą śmierci rozmawiam o Leoszu Janaczku z Dorotą Kozińską, krytyk muzyczną, publicystką, redaktorką i tłumaczką, autorką strony „Upiór w operze”, współpracującą z Programem Drugim Polskiego Radia oraz Radiem Chopin. Uwaga! Na końcu odcinka Janaczkowa lista lektur obowiązkowych!

Gdy Andrea Bocelli wystąpił w 1999 roku jako tytułowy Werther w operze Masseneta w wystawianej w Detroit, poniósł sromotną klęskę. Jak wielką, wystarczy sięgnąć do recenzji owego spektaklu. Wcale mu to jednak nie zaszkodziło. Dostał owacje na stojąco i niczym się nie przejmując, dalej twierdził, że jego kariera dzieli się na popową i klasyczną. Owszem, wyciągnął wnioski i rzadko pojawiał się na operowych deskach, chyba, że dało się załatwić nagłośnienie. Dzielnie nagrywa komplety operowe (w tym roku „Otello!”) i daje rozmaite koncerty swoich crossoverowych wiązanek, powiększając sumę sprzedanych albumów idącą w dziesiątki milionów. Na czym polega ten sukces? Skąd wzięła się ta oszałamiająca kariera i czy jest ona szkodliwa dla świata muzyki klasycznej? A może stanowi dla niego przestrogę? O tym opowiadam w kolejnym odcinku.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Czemu w Polsce teoria muzyki i muzykologia są rozdzielone? Po co w ogóle studiować muzykologię i kto powinien to robić, a kto nie? Do czego muzykologia potrzebna jest słuchaczom muzyki, a do czego muzykom? Co muzykolog ma zrobić z disco-polo? Te i wiele innych pytań zadaję profesor Małgorzacie Woźnej-Stankiewicz, specjalistce w zakresie estetyki i teorii muzyki, znawczyni muzyki francuskiej i polsko-francuskich relacji muzycznych, a także muzykolożce o ponad 40-letnim dorobku naukowym (Instytut Muzykologii UJ)

Jak muzycznie edukować dzieci, aby nie wiedziały, że są edukowane i uczyły się przez zabawę? Jak pisać muzykę dla najmłodszych wykonawców, aby czerpali radość z grania i mogli się trochę popisać? Kim jest Profesor Wiolinek i co robi w operze na strychu? Jak zrobić spektakl zrozumiały zarówno dla niesłyszących, jak i niewidzących młodych odbiorców? O tym w najnowszym odcinku mówi Paweł Wójtowicz, skrzypek, koncertmistrz Orkiestry Opery Krakowskiej, kompozytor, autor utworów oraz spektakli dla dzieci. W podkaście wykorzystane zostały utwory ze zbioru Pawła Wójtowicza „Magiczne drzewo czyli szuruburki na troje skrzypiec” wydanego przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne, w wykonaniu Anny i Pawła Wójtowiczów, Beaty Pluty oraz dzieci: Emilki Wójtowicz, Gabrysi Dankiewicz i Mai Pluty. Piosenki ze spektaklu „Profesor Wiolinek” śpiewają Stanisław Knapik, Marcin Herman oraz Michał Kutnik, a autorem muzyki oraz tekstów jest Paweł Wójtowicz. Słuchamy ich dzięki uprzejmości Opery Krakowskiej.

Renesans był epoką, która wprowadziła muzykę na nowoczesne tory. To wtedy wynaleziono druk, który zrewolucjonizował dystrybucję muzyki, zmienił rolę kompozytora oraz wykonawcy, a także spopularyzował muzykowanie amatorskie i naukę muzycznego rzemiosła. Renesans dowartościował także słowo, które w tej epoce zaczęło determinować styl muzyki. Ta epoka wytworzyła wielu wspaniałych twórców, jednak ani oni, ani ich utwory nie mają tak kultowego statusu jak kompozytorzy późniejsi, i nie mówię o klasykach jak Beethoven czy Mozart, romantykach jak Brahms czy Mendelssohn, ale nawet twórcach dawnych, jak Bach czy Vivaldi. Wielu słuchaczom muzyczna mowa sprzed 500 lat wydaje się obca. W tym odcinku spróbujemy to zmienić i przybliżyć jej historię oraz gramatykę.

Pomogą mi w tym wykonawcy – po solowej części podcastu zapraszam na rozmowę z założycielami najmłodszego polskiego zespołu specjalizującego się w renesansowej polifonii wokalnej: Antoniną Rudą i Markiem Opaską z Polyphonica Ensemble.

Rozmowa Karoliny Kolinek-Siechowicz z Jessem Rodinem

Bartłomiej Gembicki o mitologizowaniu Josquina

Karolina Kolinek-Siechowicz o Nymphes des bois Josquina

Podcast powstał dzięki Mecenasom Szafy Melomana. Jeśli chcesz stać się jednym z nich i wspierać pierwszy polski podcast o muzyce klasycznej, odwiedź mój profil w serwisie Patronite.pl.